1. Existencia dunha alteración na composición do patrimonio do contribuínte

A título de exemplo, constitúen alteracións na composición do patrimonio do contribuínte as seguintes:

• As transmisións onerosas ou lucrativas de bens ou dereitos. Entre as primeiras poden citarse, como exemplos, as vendas de vivendas, locais comerciais, prazas de garaxe, propiedades rústicas, accións, etc. e, entre as segundas, as herdanzas, legados e doazóns.

• A incorporación ao patrimonio do contribuínte de diñeiro, bens ou dereitos que non deriven dunha transmisión previa. É o caso, entre outros, da obtención de premios de calquera tipo, xa sexan en metálico ou en especie, de subvencións, etc.

• As permutas de bens ou dereitos.

• As perdas debidamente xustificadas en elementos patrimoniais.

Por contra, a Lei estima que non existe alteración na composición do patrimonio e, polo tanto, non se producirá ganancia ou perda patrimonial algunha nas seguintes operacións, sempre que a adxudicación se corresponda coa respectiva cota de titularidade:

1. División da cousa común.

2. Disolución da sociedade de gananciais ou extinción do réxime económico matrimonial de participación.

3. Disolución de comunidades de bens ou separación de comuneiros.

   Excesos de adxudicación na disolución das comunidades de bens ou separación de comuneiros

   Para que o exercicio da acción de división da cousa común ou a disolución das comunidades de bens non implique unha alteración na composición do patrimonio, é preciso que as adxudicacións que se leven a cabo ao desfacerse a indivisión ou na extinción do condominio correspóndanse coa cota de titularidade, xa que, no caso de que se atribúan a un dos copropietarios ou comuneiros bens ou dereitos por maior valor ao que corresponda á súa cota de titularidade, existirá unha alteración patrimonial no outro ou outros copropietarios ou comuneiros, podendose xerar, se é o caso e en función das variacións de valor que puidese experimentar o inmoble, unha ganancia ou unha perda patrimonial independentemente de que exista ou non exista compensación en metálico, cuxo importe se determinará, de acordo co que se dispón no artigo 34 da Lei do IRPF, por diferenza entre os valores de adquisición e de transmisión, valores que veñen definidos nos artigos 35 e 36 da Lei do IRPF, para as transmisións onerosas e lucrativas, respectivamente, que se desenvolven no apartado “Determinación do importe das ganancias ou perdas patrimoniais: normas xerais” deste Capítulo.

   O anterior foi confirmado polo Tribunal Supremo na súa Sentenza do 10 de outubro de 2022, recaída en recurso de casación núm. 5110/2020 (ROJ: STS 3585/2022). A cuestión obxecto de interese casacional da citada sentenza era a de determinar en que casos a compensación percibida polo comuneiro, a quen non se adxudica o ben cando se disolve un condominio, comporta para este a existencia dunha ganancia patrimonial suxeita ao IRPF, tendo en consideración a posible diferenza de valoración dese ben entre o momento da súa adquisición e o da súa adxudicación e, se é o caso, que aquela compensación fóra superior ao valor da parte proporcional que lle correspondese sobre ese ben.

   No seu fundamento xurídico terceiro o Tribunal Supremo procede a contestar á citada pregunta, fixando o seu criterio interpretativo, no sentido de que a compensación percibida por un comuneiro, a quen non se adxudica o ben cando se disolve o condominio, comportará para o devandito comuneiro a existencia dunha ganancia patrimonial suxeita ao IRPF, cando exista unha actualización do valor dese ben entre o momento da súa adquisición e o da súa adxudicación e esa diferenza de valor sexa positiva. 

   Esta doutrina xudicial foi reiterada recentemente polo Tribunal Supremo na súa Sentenza do 5 de decembro de 2023, recaída en recurso de casación núm. 6962/2022 (ROJ: STS 5535/2023).

   Con respecto aos  excesos de adxudicación debe terse en conta a Resolución do Tribunal Económico-administrativo Central (TEAC) do 7 de xuño de 2018, Reclamación núm. 00/02488/2017, recaída en recurso extraordinario de alzada para unificación de criterio, cuxos criterios se recollen no cadro resumo  ao que pode acceder ao final do capítulo.

   Nestes tres supostos (división da cousa común, disolución da sociedade de gananciais ou extinción do réxime económico matrimonial de participación e disolución de comunidades de bens ou separación de comuneiros) non poderá procederse á actualización dos valores dos bens ou dereitos recibidos, polo que estes conservarán os seus orixinarios valores e datas de adquisición.

4. Así mesmo, de acordo co que se establece na disposición adicional décimo oitava da Lei 62/2003, do 30 de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE do 31 de decembro), estimarase que non existe alteración na composición do patrimonio na entrega dos valores en préstamo nin na devolución doutros tantos valores homoxéneos ao vencemento do préstamo nos termos e cos requisitos establecidos na citada disposición adicional.

   Teñase en conta que a Lei 27/2014, do 27 de novembro, do Imposto sobre Sociedades (BOE do 28 de novembro), derrogou canto a só ao devandito imposto, con efectos 1 de xaneiro de 2015, o apartado 2 da disposición adicional décimo oitava da Lei 62/2003, do 30 de decembro, que establece o réxime tributario aplicable ás operacións de préstamo de valores. Polo tanto, o tratamento fiscal previsto na citada disposición adicional décimo oitava da Lei 62/2003 cando o prestamista ou prestameiro sexa un contribuínte polo IRPF mánténse vixente.