Concepto de vivenda habitual

Normativa: disposición adicional vixésimo terceira Lei IRPF e 41 bis Regulamento IRPF. Véxase tamén  art. 55.5 Regulamento  IRPF, na redacción en vigor a 31 de decembro de 2012

Para os efectos da  aplicación  desta exención:

1. Considérase vivenda habitual do contribuínte a edificación en que o contribuínte resida durante un prazo continuado de, polo menos, tres anos.

Non obstante, entenderase que a vivenda tivo o carácter de habitual, cando, a pesar de non transcorrer o devandito prazo, prodúzase o falecemento do contribuínte ou concorran outras circunstancias que necesariamente esixan o cambio de domicilio, tales como celebración de matrimonio, separación matrimonial, traslado laboral, obtención do primeiro emprego ou cambio de emprego ou outras análogas xustificadas.

A expresión regulamentaria "circunstancias que necesariamente esixan o cambio de domicilio" comporta unha obrigatoriedade no devandito cambio. O termo “necesariamente” é un adverbio de xeito que, de acordo co Dicionario da Real Academia, significa con ou por necesidade ou precisión. Pola súa parte, o termo “necesidade” pode indicar todo aquilo ao que é imposible subtraerse, faltar ou resistir. Aínda é máis esclarecedor a substantiva precisión, incluído na definición de “necesariamente”, pois supón obriga ou necesidade indispensable que forza e precisa a executar unha cousa. Por último, confirma o anterior unha das definicións de “necesario ”: dícese do que se fai e executa obrigado doutra cousa, como oposto a voluntario e espontáneo.

En consecuencia, a súa aplicación  require proporse se ante unha determinada situación, cambiar de domicilio é unha opción para o contribuínte ou queda á marxe da súa vontade ou conveniencia; é dicir, que o feito de que concorra unha das circunstancias enumeradas  ou outras análogas non é determinante por si só, nin supón sen máis, unha excepción á esixencia do prazo xeral de residencia efectiva durante tres anos. No primeiro dos casos, é dicir, se o contribuínte mantén a posibilidade de elixir, non se estará en presenza dunha circunstancia que permita excepcionar o prazo de tres anos e, polo tanto, se o contribuínte decide cambiar de domicilio, non por iso a vivenda acadará a consideración de habitual. Na mesma liña, pode afirmarse que se se proba a concorrencia de circunstancias análogas ás enumeradas pola disposición adicional vixésimo terceira da Lei IRPF poderase excepcionar o prazo de tres anos, sempre que as mesmas esixan tamén o cambio de domicilio.

2. Para que a vivenda adquirida constitúa a residencia habitual do contribuínte, debe  ser  habitada de maneira efectiva e con carácter permanente polo propio contribuínte, nun prazo de doce meses, contados a partir da data de adquisición ou terminación das obras.

Non obstante, entenderase que a vivenda adquirida non perde o carácter de habitual cando concorran as seguintes circunstancias:

• Cando se produza o falecemento do contribuínte.

• Cando concorran outras circunstancias que necesariamente impidan a ocupación da vivenda nos termos previstos anteriormente.

• Cando o contribuínte gozo de vivenda habitual por razón de cargo ou emprego e a adquirida non sexa obxecto de utilización, en cuxo caso o prazo dos doce meses comezará a contarse a partir da data do cesamento.

Cando a vivenda fose habitada de maneira efectiva e permanente polo contribuínte no prazo de doce meses, contados a partir da data de adquisición ou terminación das obras, o prazo de tres anos para considerara como vivenda habitual do contribuínte computarase desde esta última data.

Ocupación no prazo de doce meses.

No referente a este requisito de ocupación da vivenda habitual dentro dos doce meses que establece o artigo 41 bis do Regulamento do IRPF  teñase en conta que non constitúe un requisito adicional para a consideración da edificación como vivenda habitual senón que vén a ampliar a dedución por investimento en vivenda tendo en conta que o contribuínte poderá aplicar a dedución aínda non residindo na mesma sempre que a ocupe nese prazo. Esta dedución, non obstante, non se consolidará ata que a residencia adquira a condición de vivenda habitual, feito que, como dixemos, producirase no momento en que o contribuínte resida nela durante un prazo continuado de tres anos.

3. Aos exclusivos efectos da aplicación da exención, entenderase que o contribuínte está transmitindo a súa vivenda habitual cando a mesma constitúa a súa vivenda habitual nese momento ou tivese tal consideración ata calquera día dos dous anos anteriores á data da transmisión.

Cumprimento deste requisito: suposto de cónxuxes separado ou divorciado

Teñase en conta o criterio interpretativo fixado polo Tribunal Supremo na súa sentenza núm. 553/2023, do 5 de maio, recaida en recurso contencioso-administrativo núm. 851/2021 (ROJ: STS 2021/2023), segundo o cal "nas situacións de separación, divorcio ou nulidade do matrimonio que determinaren o cesamento da ocupación efectiva como vivenda habitual para o cónxuxe que ten que abandonar o domicilio habitual por tales causas, o requisito de ocupación efectiva da vivenda habitual no momento da transmisión ou en calquera día dos dous anos anteriores á mesma, que esixe o apartado 3 do art. 41 bis do Regulamento do IRPF, entenderase cumprido cando tal situación concorra no cónxuxe que permaneceu na mesma ". Polo tanto, e aos exclusivos efectos da aplicación das exencións previstas nos artigos 33.4. b) e 38 da  Lei do IRPF, entenderase que o contribuínte que debeu abandonar a vivenda habitual familiar por atribución do uso ao outro cónxuxe, está transmitindo a vivenda habitual cando, para o cónxuxe que permaneceu na mesma constitúa a súa vivenda habitual nese momento ou tivese tal consideración ata calquera día dos dous anos anteriores á data de transmisión.