5. Os Impostos Especiais

Os ingresos polos Impostos Especiais (II.EE.) sumaron un total de 21.380 millóns, o que supuxo un incremento do 4,1 %con respecto aos ingresos de 2018. Agora ben, todo o aumento foi produto da integración da antiga tarifa autonómica na tarifa especial do Imposto sobre Hidrocarburos. Os ingresos sen ningún cambio normativo (tarifa autonómica e exención do gas natural, gasóleo e fuel óleo destinado á produción de enerxía eléctrica) descenderían un 0,8%. Os tres trazos fundamentais do ano foron o escaso incremento en Hidrocarburos (0,3% sen cambios normativos), o novo descenso en Labores do Tabaco (-1,3 %) e a redución a case a metade (-48,7 %) da recadación do Imposto sobre o Carbón.

Agás nas bebidas incluídas nos impostos sobre o alcohol, o consumo dos produtos suxeitos a II.EE. foi peor en 2019 que en 2018 (Cadro 5.1). No Imposto sobre Hidrocarburos, o conxunto de gasolinas e gasóleos, os principais produtos do imposto, medraron tan só un 0,5% (2,4% en 2018). Parte da moderación vén do gasóleo bonificado que en 2018 medrara por riba do normal e en 2019 descendeu, pero o factor explicativo clave é a caída do gasóleo de automoción. Tamén diminuíu o consumo de paquetes de tabaco (-1,9%, +1,6% en 2018), aínda que se viu compensado parcialmente polo aumento do resto de labores do tabaco, e o consumo de enerxía eléctrica (-1,8%, fronte ao 2% do ano anterior). Como se dixo, só nos alcohois se viron crecementos e ademais con máis intensidade que en 2018: 1,7% no Imposto sobre o Alcohol e Bebidas Derivadas e 2,3% en Imposto sobre a Cervexa (1% e 0,9%, cada un deles en 2018).

Os prezos en 2019 comportáronse de forma moito máis moderada que en 2018. Nos produtos enerxéticos as subidas foron bastante menores: en hidrocarburos o prezo medio de gasolinas e gasóleos sos aumentou un 1,2% (fronte á media do 9 %dos dous anos anteriores; Cadro 9.1), e en electricidade o incremento foi do 0,9 %(3% de media en 2017 e 2018; Cadro 5.7). En tabaco o prezo medio do paquete permaneceu practicamente estable (-0,2%, aínda que o maior crecemento dos produtos máis baratos levaron o prezo medio de todas os labores do imposto a unha caída superior,-0,4%, Cadro 9.2). Nas bebidas alcohólicas tamén se rexistrou unha diminución dos prezos medios (-0,4 %; Cadro 5.2) e só na cervexa observouse un repunte (2,9% en 2019 e 0,2% en 2018; Cadro 5.3). A moderación de consumos e prezos tivo como consecuencia un crecemento do valor dos consumos gravados con II.EE. do 0,6 %fronte ao 7,2% de 2018 (Cadros 1.3 e 5.1).

En 2019 os tipos efectivos (Cadro 5.1) só responderon aos cambios na composición do cesta de produtos e á variación dos prezos naqueles impostos cuxa base é o valor. Hai que aclarar que, no caso dos hidrocarburos, que foi a única figura en que se produciron cambios normativos, o tipo efectivo calcúlase para a tarifa xeral e nos principais produtos (gasolinas e gasóleos). Cunha visión máis ampla, o tipo efectivo nese imposto cambiaría por dous motivos: a exención introducida polo RDL 15/2018, de outubro dese ano, para o gas natural, o gasóleo e o fuel óleo utilizado na xeración de enerxía eléctrica, e a integración da tarifa autonómica na tarifa especial do imposto. Con respecto a esta última, a medida non só supuxo unha redistribución na forma de ingresar esa parte do imposto, senón tamén un incremento do tipo ao igualarse a tarifa en todas as CCAA sen que ningunha delas perdese recadación.

Os II.EE. reportados medraron un 5,5% (Cadro 5.1), pero todo o aumento procedeu da integración da tarifa autonómica que comportou un incremento adicional do imposto reportado de 1.466 millóns. Sen estes ingresos, os II.EE. reportados diminuirían un 1,7% con respecto a 2018. O motivo principal do descenso é, como se analizou, o pobre desempeño dos consumos, ao que se engadiron o impacto negativo do RDL 15/2018, o escaso aumento dos prezos e a progresiva desaparición do carbón como materia prima na produción de enerxía eléctrica.

O Imposto sobre Hidrocarburos reportados medrou un 12,5 % grazas, fundamentalmente, á inclusión da tarifa autonómica. Sen ela nin a perda de ingresos provocada polo RDL 15/2018,   o aumento sería tan só do 0,3 %, coherente coa evolución dos consumos dos principais produtos, gasolinas e gasóleos (0,5 %). O incremento do consumo en 2019 foi netamente inferior ao de 2018 (2,4 %), por dúas razóns: en 2018 produciuse un repunte dos consumos de gasóleos bonificados que se corrixiu en 2019 (en 2018 acadouse un consumo de case 5.800 millóns de litros cando o normal nos anos anteriores era non pasar de 5.550; en 2019 foron máis de 5.600) e a lixeira caída do gasóleo de automoción (-0,2 %). Esta caída é significativa por varios motivos. En primeiro lugar, porque é o produto de maior consumo e o que achega maior recadación. Segundo, porque está estreitamente ligado á actividade; de feito, antes só se produciran descensos nos anos de crise (2008 ata 2013). E terceiro motivo, porque acentúa a tendencia, de que xa se falaba no informe do ano pasado como novidade, á substitución de gasóleo por gasolina, produto que en 2019 medrou un 6,7% despois do 4,5 %de 2018. Como se sinalou entón, a porcentaxe de gasóleo de automoción dentro do conxunto de gasolinas e gasóleo de automoción medrou desde pouco máis do 50 %en 1995 ata un máximo do 81,3 %en 2016-2017. En 2019 esa porcentaxe xa foi inferior ao 80 %. Esta trasformación supón, ademais, unha lixeira subida dos tipos efectivos medios destes dous produtos, sen o gasóleo bonificado (unha décima en 2018 e tres en 2019).

O Imposto sobre Labores do Tabaco diminuíu en 2019 un 1,4%, con descenso do 2 %en cigarros e incremento do 3,7 %nas outras labores. O Gráfico 5.2 ilustra con claridade a evolución zigzagueante do imposto, aínda que desde 2013, como xa se comentou no informe do ano pasado, está estabilizado algo por debaixo dos 6.600 millóns de euros. O mesmo acontece cos consumos, aínda que estes cunha tendencia lixeiramente descendente que compensa as pequenas variacións de prezos. Non obstante, non foi o caso de 2019 en que consumos e prezos foron a baíxaa simultaneamente, aínda que con moi distinto comportamento nos cigarros (con perdas en ambos os dous) e no resto dos produtos (con crecementos).

O Imposto sobre a Electricidade reportado foi practicamente o mesmo que en 2018 (+0,1%). O ano foi negativo no consumo (-1,8 %) e de incrementos moderados en prezos (0,9 %), sobre todo en comparación co ano precedente en que se rexistraron crecementos do 2 %e do 3,4 %, respectivamente. A redución do valor, que é a base do imposto, nun 1 %non se observou no imposto porque ao mesmo tempo diminuíu o importe das reducións que se aplican algúns contribuíntes (grandes consumidores, sectores específicos), recuperando estas o nivel que tiñan en 2017.

Nos impostos sobre o alcohol a situación foi máis positiva que no resto de figuras. O Imposto sobre o Alcohol e Bebidas Derivadas reportado medrou un 1,8% fronte ao 1% do ano anterior. Sen apenas cambios no tipo efectivo, todo o incremento debeuse á mellora do consumo. E o mesmo ocorreu no Imposto sobre a Cervexa cun incremento do 2,3 %que supera o 1,7% de 2018.

O Imposto sobre o Carbón foi o que máis variou en 2019. O imposto  reportado diminuíu un 68% como resultado, por un lado, do menor atractivo do carbón como materia prima na xeración de enerxía eléctrica tras ser declarado exento do Imposto de Hidrocarburos o gas natural coa mesma fin, e, por outro, pola decisión dos grandes produtores de electricidade de ir abandonando progresivamente esta forma de produción.

En 2019 os ingresos por Impostos Especiais medraron un 4,1%, aínda que se se elimina o efecto da integración da tarifa autonómica e o impacto negativo da exención do gas natural, os ingresos diminuirían un 0,8%. O impacto en caixa do conxunto das dúas medidas (Cadro 1.5) é inferior ao que se recolle en devindicación porque o efecto positivo da integración é menor (só o correspondente a 11 meses e ademais inclúe as devolucións a profesionais do transporte ligadas a esa parte da tarifa) e o negativo maior (un mes máis que en devindicación).