O medio económico

O medio económico en que se obtiveron os ingresos tributarios estivo determinados indefectiblemente pola irrupción da pandemia, o confinamento e as limitacións á mobilidade e á actividade presente ao longo de todo o ano. A mellor forma de ver como manifestouse todo isto é o Grafico 1.1 que recolle a variación da actividade medida a través dos datos diarios de vendas interiores das empresas do Sistema Inmediato de Información (SII) do IVE . Como se pode observar, a consecuencia inmediata do confinamento decretado o 14 de marzo de 2020 foi a brusca caída das vendas ata taxas inferiores ao - 35%, descensos que nalgunhas actividades chegaron a ser do - 100% durante un longo período (véxase neste sentido a Nota Informativa 5 ). O abrupto da caída queda, incluso, difuminado no gráfico ao mostrar as series en media de 28 días para evitar a enorme irregularidade das series diarias.
 

Tras o mínimo acadado a mediados de abril, iniciouse un proceso de recuperación que se desenvolveu con notable intensidade nas primeiras semanas ata que quedou un pouco estancado, primeiro no mes de agosto e, xa de forma máis clara, nos meses posteriores. Só nos últimos días do ano viuse un repunte que parecía achegar a taxa ao cero. En calquera caso, como se pode apreciar no Gráfico 1.2, todo o ano mantivose por debaixo dos niveis de 2019, situación que aínda se mantén no primeiro trimestre de 2021.

Todos os indicadores da evolución económica mostráronse coherentes con este perfil. O PIB en termos reais diminuíu un 10,8% en 2020. A taxa interanual do primeiro trimestre xa foi negativa (-4,3 %) e o mínimo do segundo trimestre supuxo un descenso do 21,6 %. A estabilización do segundo semestre saldouse cun descenso medio no terceiro e cuartos trimestres do - 8,7%. Nos agregados máis sensibles ao confinamento e ás restricións, a traxectoria foi aínda máis acusada. É o caso do gasto en consumo interior, con caídas próximas ao 16 %no ano, ao 30 %no segundo trimestre e do 13,5 %na segunda metade do ano. Tamén o emprego seguiu esa pauta, a pesar das dificultades de medición pola aplicación dos ERTE . Aproximado polo número de ocupados equivalentes a tempo completo, que é o indicador máis habitualmente utilizado no contexto da Contabilidade Nacional, o emprego diminuíu un 7,5% cun descenso do 18,5 %no segundo trimestre e finalizando o ano nun - 5,2%. Dadas as circunstancias, quizais sexa máis axeitado utilizar para analizar o factor traballo a evolución do número de horas, dato non afectado, como o anterior indicador, polo cálculo da xornada media a tempo completo, difícil de definir en 2020. Nese caso, a caída é maior, do 10,4 %, e máis coherente, polo menos nos dous primeiros trimestres, co comportamento do PIB . En calquera caso, tamén se aprecia a intensa recuperación tras o mínimo e un certo estancamento no segundo semestre.

Os indicadores de referencia das vendas construídas coa información fiscal reproduciron esa pauta de comportamento no ano, con diferenzas nos distintos indicadores derivados da maior ou menor presenza de pemes, empresas estas con maior representación en sectores máis afectados polas restricións á actividade. Como se pode comprobar no Gráfico 1.4, nas Grandes Empresas e pemes societarias a brusca caída da actividade traduciuse no segundo trimestre na perda de arredor dun 25 %da facturación que tiñan un ano antes. Segundo fóronse relaxando as medidas máis severas, esas perdas moderáronse. En xuño e xullo a recuperación produciuse con intensidade, pero desde agosto a tendencia se estabilizó, e só a partir de novembro puidéronse observar novas melloras, aínda que insuficientes para acadar taxas positivas. O perfil, aínda que similar en todas as empresas, é máis pronunciado cando se inclúe no colectivo ás pemes, cun peso superior en ramas produtivas como a hostalaría, a restauración, o comercio e os servizos de lecer, cuxas vendas caeron moi por riba do conxunto (máis detalle pódese encontrar nesta ligazón ).

Os indicadores de emprego, tanto o número de perceptores procedentes das declaracións de retencións do traballo como os afiliados á Seguridade Social, presentaron igualmente unha forte caída no segundo trimestre e recuperación posterior (Gráfico 1.5). Á hora de aproximar o comportamento do emprego, ambos os dous indicadores encóntranse co inconveniente derivado do efecto dos ERTE . Os traballadores acollidos aos ERTE mantéñense dentro das cadros de persoal das empresas, nun caso, e dados de alta, noutro , con independencia da porcentaxe da xornada que estean realizando. Iso condiciona ademais os cálculos de produtividade ou remuneración media, que tamén están afectados pola reestruturación do emprego propio da perda de actividade e que, ao ser máis intensa en determinados sectores, distorsiona as estimacións agregadas.

Na parte nominal, os prezos tamén acusaron as consecuencias do confinamento e das restricións. No deflactor do PIB o efecto non foi significativo, apenas unha moderación do crecemento dunhas décimas con respecto ao ano pasado (Gráfico 1.6), pero nos agregados máis sensibles á situación o impacto si que foi relevante. O deflactor do gasto en consumo privado, por exemplo, tan só medrou un 0,2% no ano fronte ao 1% de 2019 e o 1,5% de 2017 e 2018. E o mesmo puidose ver no IPC. A súa taxa interanual foi negativa desde o segundo trimestre (Gráfico 1.7), sobre todo polos combustibles, moi afectados polas limitacións de mobilidade. Eliminando estes ademais doutros compoñentes volátiles, o IPC subxacente, que mide a tendencia dos prezos de consumo, mantivo un crecemento na primeira metade do ano do 1,2 %, lixeiramente por riba do ano pasado, pero na segunda corrixiuse acabando o ano cunha subida do 0,4 %.

Dada a evolución das variables reais e dos prezos, os agregados macroeconómicos con máis relación cos ingresos, a demanda interna en termos nominais e a remuneración de asalariados, tiveron un comportamento moi negativo. A primeira diminuíu un 10,7%, mentres que a segunda fixoo un 5,4% (Gráfico 1.8). Esta diferenza resulta relevante para a análise posterior de bases e impostos porque reflicte, aínda que sexa de maneira incompleta, o papel compensador das rendas procedentes do sector público (neste caso os salarios) que fixo que en 2020 as rendas tivesen mellores resultados que o gasto. Como se verá nos seguintes apartados, ademais dos salarios públicos, as pensións e as prestacións por desemprego (incluídas as transferencias polos ERTE), permitiron reducir o impacto da crise sobre os ingresos. Tanto pensións como prestacións non están contempladas directamente nos dous agregados anteriores, que só recollen o gasto e unha parte de renda primaria pero non as rendas xeradas na redistribución.