2. O Imposto sobre a Renda das Persoas Físicas

Os ingresos por IRPF acadaron en 2020 a cifra de 87.972 millóns, un 1,2% máis que en 2019. Detrás deste crecemento nun medio tan negativo están, por un lado, os diferentes mecanismos de apoio á actividade (ERTE, axudas a autónomos) que permitiron suavizar a perda de emprego e, por outro, o aumento das retencións no sector público, tanto por salarios coma por pensións. Ademais, o imposto en 2020 viuse favorecido ao compararse co ano 2019, en que se realizaron a maior parte das devolucións que se derivaron da sentenza que declarou exentas as prestacións de maternidade. En conxunto, esta e outras medidas achegaron case 1.100 millóns ao incremento dos ingresos (sen eles o crecemento da recadación reduciríase a cero). Outras partidas tamén tiveron bos datos, como foi o resultado da declaración anual e, aínda que con achega marxinal, as retencións por fondos de investimento. No resto de ingresos (retencións do traballo no sector privado, pagamentos fraccionados das empresas persoais, retencións por rendas de capital mobiliaria e por arrendamentos) o descenso foi o reflexo da situación xeral.

As rendas brutas dos fogares, que son a base do imposto, diminuíron un 0,9% en 2020. As rendas de maior peso, as procedentes do traballo (salarios, pensións, prestacións por desemprego), aumentaron un 1,3% grazas ao impulso dos salarios públicos, as pensións e as prestacións por desemprego (incluídos aquí os pagamentos ligados aos ERTE). En cambio, as outras rendas (capital e actividades empresariais) reducíronse con intensidade, acusando o impacto da situación desde os primeiros momentos do confinamento; no conxunto do ano as rendas de capital diminuíron un 15,5% e as rendas da empresa un 10,7%.

As rendas do traballo medraron en 2020 un 1,3%, aínda que con comportamentos moi distintos segundo a súa orixe fosen os salarios privados, os salarios públicos ou as pensións. Os salarios do sector privado sufriron todos os problemas derivados do confinamento e do descenso da actividade. A caída foi do 5,8 %, máis pronunciada nas pemes (-10,3 %), con maior representación en actividades máis afectadas polas restricións, que nas Grandes Empresas (-2,2 %). O Gráfico 2.1 ilustra a diferenza na evolución das distintas ramas produtivas en 2020. A gráfica mostra a variación da masa salarial nas Grandes Empresas e pemes societarias nas principais actividades (as series pódense descargar nesta ligazón ). Como se pode comprobar, as máis danadas correspóndense con aquelas que se caracterizan por un menor tamaño empresarial, destacando a hostalaría e a restauración.

Parte desta redución da masa salarial que se produciu no sector privado foi cuberta polos ERTE (o Servizo Público de Emprego-SEPE- encargouse de cubrir unha fracción dos salarios que deixaron de pagar as empresas). Se se suman aos salarios do sector privado os importes transferidos polo SEPE , a caída da masa salarial reduciríase a arredor do 2 %. No Gráfico 2.2 pódese ver o efecto colchón que tiveron as prestacións por desemprego entre as que se contabilizan as axudas procedentes dos ERTE (os datos pódense encontrar no Cadro 2.2 e nesta ligazón ).

Canto ao sector público, a masa de salarios medrou un 5,9% no ano, algo máis que en 2019 (5,6 %). O maior crecemento produciuse nas CCAA (7,1 %), sobre todo na segunda parte do ano e concentrado en sanidade e educación. Nas outras administracións o crecemento foi máis moderado (5,3% na Administración Central e 2,5% nas CC.LL.), aínda que tamén se observou un repunte no tramo final do ano; no caso da Administración Central, como resultado das últimas subidas derivadas do proceso de equiparación salarial nos corpos de seguridade. O Gráfico 2.3 recolle a evolución trimestral da masa salarial nas tres administracións (esta  ligazón contén a información detallada).

Por último, a masa de pensións medrou un 2,9%. A cifra foi inferior á dos dous anos anteriores (5% en 2018 e 4,2% en 2019) en que se produciron incrementos das pensións máis altos do habitual, os aprobados nos Orzamentos de 2018 que entraron en vigor en xullo dese ano. O Gráfico 2.4 resume a evolución da masa de pensións diferenciando o aumento debido á subida da pensión media (2,4% en 2020) e o debido ao incremento da poboación pensionista (0,5 %).

As rendas de capital dos fogares (mobiliario, arrendamentos e ganancias patrimoniais) diminuíron un 15,5% (Cadros 2.1, 2.4, 2.5 e 2.6). Estas rendas acusaron o shock provocado polo parón da actividade desde o primeiro momento. Aínda que con irregularidade, as rendas do capital viñan dun crecemento do 3,8 %en 2019 e xa no primeiro trimestre contraéronse un 4,2%. Tras o mínimo do segundo trimestre, as perdas fóronse moderando. Nin a intensidade da caída nin a traxectoria foron iguais en cada un dos tres tipos de rendas. Nas do capital mobiliario (-23,9% no ano) o impacto foi grande no primeiro trimestre e no segundo as rendas foron case a metade que un ano antes, aínda que parte deste forte descenso debeuse a traslados entre trimestres do reparto de beneficios dalgunhas empresas. Precisamente as decisións sobre o reparto de dividendos foron a causa principal da evolución tan negativa destas rendas. Só ao final do ano, e grazas ao adiantamento no pagamento dalgunhas retribucións para evitar o efecto da subida de tipos sobre a base do aforro a partir do 1 de xaneiro de 2021, e pola existencia de operacións extraordinarias na capitalización de seguros, reduciuse substancialmente a caída. Nos arrendamentos, as perdas estímanse nun 9,6 %. Estas rendas foron as afectadas de maneira máis directa polos peches e o descenso da actividade, o que se viu na forte contracción do segundo trimestre (-23 %), que deu paso a descensos máis moderados pero estables, no medio do 9 %. Por último, as ganancias patrimoniais, que retrocederon un 15% no ano, tiveron perdas superiores ao 20 %na parte central do ano, para recuperarse ata unha caída do 11,6 %no último trimestre. Hai que lembrar que estas rendas proveñen nunha gran medida da venda de inmobles, actividade que se viu moi afectada todo o ano pola situación sanitaria e económica. As ganancias que teñen que ver cos fondos de investimento tiveron, en cambio, un comportamento moi favorable cun crecemento no ano do 14,3 %que chegou a ser próximo ao 40 %no trimestre final.

As rendas dos fogares ligados aos beneficios das empresas persoais diminuíron un 10,7%. Hai que lembrar o elevado peso que teñen estas empresas nos sectores máis prexudicados polo confinamento e as limitacións á mobilidade e ás reunións (arredor do 50 %das empresas persoais das ramas non agrarias dedícanse ao comercio, á hostalaría e a servizos persoais e de lecer). Isto comportou un forte impacto nos primeiros quince días de confinamento aínda no primeiro trimestre (-8,3 %) e, por suposto, no segundo (-24,8 %), estabilizándose a caída no segundo semestre no medio do 5 %.

O tipo efectivo sobre as rendas brutas dos fogares aumentou un 1,1% (Cadro 2.1 e Gráfico 2.5). A subida foi consecuencia máis dos fortes cambios na composición interna do imposto que da existencia de medidas normativas; estas non modificaron significativamente ao imposto reportado e, cando o fixeron, foi de forma negativa. Este feito apréciase ben nas retencións por rendas do traballo e actividades económicas. O tipo efectivo só medrou unhas décimas (0,4 %; Cadro 2.3 e Gráfico 2.6; a evolución desde 2001 do tipo por tramos de salarios pódese encontrar nesta ligazón), pero, se se analiza o detalle, obsérvanse variacións do tipo elevadas: un 4% nos salarios e un 2,2% nas pensións. No primeiro caso foi produto, por un lado, da subida do tipo nos salarios das AA .PP. e, por outro, do maior impacto que tivo a perda de actividade en sectores con niveis salariais e tipos medios inferiores. Este feito, que se ve con claridade ao distinguir entre as Grandes Empresas (con aumento do 1,9 %no tipo) e as pemes (+6,2%), ocultou as menores retencións que se produciron pola propia caída da masa salarial e porque sobre parte da mesma (a paga polo SEPE) non se practicasen retencións. No caso das pensións, o incremento do tipo (+2,2%) contrasta cos dous anos anteriores con subidas moderadas polo maior crecemento que se deu nas pensións máis baixas, pero foi da orde dos aumentos que se rexistraban antes de 2018.

O resultado da caída das bases e a subida do tipo efectivo foi un IRPF reportado practicamente igual ao rexistrado en 2019 (+0,1%; Cadro 2.1). Sen a estimación da cota diferencial, o imposto sería un 0,6% inferior ao do ano anterior. Como se dixo, en termos de devindicación, os cambios normativos (Cadro 1.5) apenas tiveron impacto, reducindose ao menor imposto reportado polas medidas dirixidas aos empresarios en módulos e pola elevación do limiar no gravame de lotarías.

As retencións sobre as rendas do traballo e actividades económicas medraron un 1%, por riba do 0,6 %das rendas por, como se viu, a subida do tipo efectivo (Cadro 2.3 e Gráfico 2.6). O crecemento é o mesmo que se observou nos salarios, aínda que cunha clara distinción entre os privados (-1,8 %) e os públicos (8,1 %). Chama a atención a escasa redución na parte privada, o que se explica polo comentado aumento do tipo efectivo ou, visto doutra forma, porque a perda de masa salarial se produciu nas actividades e nas categorías de emprego que, polo seu nivel salarial, achegan menos ao conxunto das retencións. Na parte pública, en cambio, á expansión da masa salarial se uniu o aumento do tipo, o que fixo que o crecemento en 2020 fóra incluso maior que o experimentado en 2019 (6,6 %). O mesmo aconteceu nas pensións (5,1% en 2020 e 4,9% en 2019).

As retencións de capital diminuíron un 18,1% en 2020. Hai que lembrar que, neste caso, en que os tipos de retención son fixos, a diverxencia coa evolución das rendas prodúcese porque non todas elas están suxeitas a retención. Por esta razón, as retencións por arrendamentos caen máis que as rendas (-12,1% vs. -9,6 %; prévése que o impacto da crise nos locais, cuxas rendas son, principalmente, as que están suxeitas a retención, sexa maior que no resto de arrendamentos), e ao contrario nas retencións procedentes de ganancias patrimoniais en fondos de investimento que, como se sinalou, tiveron un comportamento positivo no ano (14,3% fronte ao-15% que se estima para o conxunto destas ganancias). Nas retencións do capital mobiliario, a maioría delas suxeitas, a caída foi igual que a das rendas (-23,9 %).

No referente aos pagamentos fraccionados, diminuíron un 13,3%. Estes pagamentos si se viron afectados polas medidas normativas, en concreto as que permitiron aos empresarios en estimación obxectiva ben adaptar os seus rendementos (eliminando do cómputo dos rendementos os días en estado de alarma e, no cuarto trimestre, aplicando unha redución xeral do 20 %e especial do 35 %para as actividades con máis problemas pola crise sanitaria), ben pasar á estimación directa se esta lles resultaba máis favorable. O seu impacto estímase en 87 millóns. O RDL 35/2020 consolidou estas medidas na cota do imposto.

Os ingresos por IRPF medraron un 1,2% en 2020, o que supuxo 1.079 millóns máis que en 2019. O incremento dos ingresos é similar á cantidade achegada polos cambios normativos e de xestión (1.088 millóns), de maneira que, sen eles, o crecemento dos ingresos quedásese reducido a cero.

A maior parte deses cambios normativos eran herdados de anos anteriores (Cadro 1.5). O maior impacto foi o derivado das devolucións pola prestación de maternidade que se fixeron, fundamentalmente, en 2019, pero outras medidas (ampliación das deducións familiares, gravame de lotarías) tamén viñan de normas aprobadas antes. En conxunto estas medidas cífranse, en termos netos, en 1.286 millóns. Pola contra, as medidas aprobadas en 2020 para facilitar o cumprimento das obrigas fiscais e rebaixar o imposto aos empresarios en estimación obxectiva minoraron os ingresos en 198 millóns (132 millóns os adiamentos e a suspensión de prazos e 66 millóns a redución dos pagamentos fraccionados).

O crecemento dos ingresos cementouse nas retencións sobre rendementos do traballo e actividades económicas que medraron un 1,5%, cunha evolución, como se viu ao analizar as rendas e o imposto reportado, moi dispar no sector público e no sector privado.

Os ingresos por retencións do traballo no sector privado diminuíron un 0,8%. Nesta cifra inclúense os importes procedentes de adiamentos concedidos nos primeiros meses da pandemia e que se foron recuperando ao longo do ano (resto de ingresos no Cadro 2.3). A caída non foi grande en comparación coa que se observou na actividade debido ao impacto dos ERTE sobre o emprego (os traballadores mantivéronse na empresa, aínda que unha parte do seu salario sufragásea o SEPE) e á subida do tipo efectivo dos salarios (pola maior incidencia da crise en sectores de actividade con niveis salariais baixos). Precisamente este distinto impacto da crise nos diferentes sectores produtivos axuda a explicar a disparidade entre o lixeiro incremento dos ingresos por retencións que se rexistrou nas Grandes Empresas (0,8 %) e o retroceso do 4,1 %que se observou nas pemes (incluído o resto de ingresos). Nas AA .PP. os ingresos por retencións aumentaron un 7%. O comportamento foi similar ao que viñan tendo estes ingresos en 2019 (o crecemento entón foi do 6,5 %) e isto pódese dicir tanto para os salarios coma para as pensións. No primeiro caso produciuse un repunte na última parte do ano polo incremento das retencións procedentes de sanidade e educación, e polo pagamento do terceiro tramo da regularización retributiva nos corpos de seguridade. O crecemento final de 2020 das retencións por salarios públicos foi superior ao 7 %, cun aumento por riba do 5 %na masa salarial e o resto debido á subida do tipo medio. Nas pensións as retencións medraron preto do 6,5 %, subida lixeiramente superior á de 2019 e cunha distribución distinta: a pensión media subiu menos (en 2020 non houbo os incrementos que se produciron en 2018 e 2019) e o tipo efectivo moito máis (3,5% fronte a un 2019 en que apenas medrou porque as pensións máis baixas beneficiáronse de maiores subidas), compensando incluso o menor crecemento no número de pensionistas (0,5%, 1,2% en 2019).

A declaración anual, non afectada polo COVID ao tratarse da liquidación do exercicio 2019, tamén achegou ao crecemento do imposto. En concreto, os resultados netos da declaración anual aumentaron en 1.366 millóns, aínda que máis de 1.100 debéronse ás maiores devolucións extraordinarias pola prestación de maternidade feitas en 2019. En calquera caso, a campaña foi positiva, cun aumento dos ingresos brutos do 4,5 %a pesar de que as rendas que normalmente están detrás destes ingresos (empresariais e ganancias patrimoniais non suxeitas a retencións nin pagamentos fraccionados) non aumentaron substancialmente en 2019 (como se lembrará, en 2018 acadaran un nivel moi elevado, sobre todo as ganancias). En relación ás devolucións (Cadro 2.9), eliminadas as outras devolucións onde inclúense as extraordinarias pola prestación de maternidade, o crecemento foi do 2,6 %. A campaña transcorreu sen novidades cun ritmo de realización similar ao dos últimos anos. Só cómpre destacar a diminución das deducións familiares percibidas anticipadamente a causa das menores deducións ás nais con menores de 3 anos que traballan fóra do fogar. Esta dedución, na súa modalidade anticipada, foi reducindose desde o ano 2011, con máis intensidade nos momentos de perda ou de menor creación de emprego, pero nos últimos anos este descenso non se trasladou ao total das deducións anticipadas porque desde 2015 engadíronse outras categorías (familias numerosas, discapacidade). En 2020 estas últimas xa non medraron ás altas taxas dos primeiros anos e, en consecuencia, o conxunto diminuíu de forma significativa (en 2019 xa fixérano, pero apenas 3 millóns).

No resto de ingresos do imposto só melloraron con respecto ao ano anterior as retencións por ganancias en fondos de investimento. O ano comezou con fortes crecementos que se truncaron nos primeiros meses do estado de alarma; tras o verán, retomouse a tendencia previa ata acabar o ano con incrementos superiores ao 50 %. No conxunto do ano o aumento dos ingresos foi do 11,6 %. Noutros conceptos a situación foi a contraria. As retencións por rendas de capital mobiliaria diminuíron un 20%, con taxas negativas desde marzo. As caídas observadas nas retencións por arrendamentos (-7,4 %) e nos pagamentos fraccionados (-10 %) responderon á debilidade da actividade, aínda que no último caso tamén á redución de ingresos inducidos polas medidas aprobadas en favor das pequenas empresas.

Por último, hai que sinalar tamén que se perderon 121 millóns na recadación de 2020 polo adianto da liquidación da Asignación á Igrexa Católica (Cadro 2.1 e 7.2). Esta liquidación prodúcese normalmente nos primeiros meses do ano seguinte (neste caso debería ser en 2021), pero en 2020 adiantouse a decembro. A última vez que aconteceu algo similar foi en 2011 (máis información nesta ligazón ).