5. Os Impostos Especiais
Os Impostos Especiais foron os que, entre as grandes figuras, peores resultados colleitaron en 2021. Os ingresos por estes impostos medraron un 5%, ata os 19.729 millóns de euros, e a final de ano aínda eran un 7,7% inferiores aos de 2019. Neste resultado conxunto influíron factores moi diversos. No Imposto sobre Hidrocarburos os ingresos aumentaron un 11,3%, pero en 2020 retrocederan un 15,8%. A súa evolución ao longo do ano foi de progresiva mellora, pero non co ritmo suficiente como para reverter o descenso do ano anterior. As limitacións á mobilidade que aínda subsistían ao final de 2020 e primeiros meses de 2021 e os efectos da tormenta Filomena a comezos do ano, canda a forte subida dos prezos, lastraron a recuperación. A caída que se rexistrou no Imposto sobre Labores do Tabaco (-2,1 %) é a quinta consecutiva nos últimos anos. O consumo mantivose practicamente estable, e os prezos medios diminuíron (polo maior consumo de variedades máis baratas) a pesar de que no último trimestre producíronse subidas nas marcas máis representativas. No Imposto sobre a Electricidade o descenso dos ingresos (-12,2 %) explícase pola baixada do tipo en vigor desde mediados de setembro e para o que estímase un impacto de 336 millóns. Con este importe os ingresos estarían aproximadamente ao mesmo nivel que en 2019, con prezos máis altos que os de entón. Nos impostos sobre o alcohol, despois dun comezo moi negativo polos malos datos de consumo de finais de 2020, fóronse rexistrando taxas elevadas que levaron o crecemento no ano ao 7 %, pero os ingresos nunca chegaron a superar os de 2019 (-12,9% con respecto a ese ano).
En 2021 aumentaron todos os consumos dos produtos suxeitos a II.EE. (Cadro 5.1 ), impulsados polo relaxamento das restricións á mobilidade e outras limitacións, medrando con maior intensidade naqueles casos en que a incidencia da pandemia foi maior en 2020, como acontece coas gasolinas e os gasóleos (11,4 %) ou co alcohol (33,2% o de maior graduación). Tamén medrou o consumo de cervexa (7,5 %) e electricidade (2,7 %), mentres que o consumo de tabaco permaneceu practicamente estable (0,4%, 0,2% o de cigarros). Porén, estes crecementos non foron suficientes para acadar os niveis de 2019 en ningún produto.
LUn factor reseñable en 2021 foi o do repunte dos prezos, especialmente na parte final do ano, destacando o incremento dos enerxéticos con aumentos moi intensos desde marzo. Así, o prezo medio de gasolinas e gasóleos medrou un 18,5% (un 29,9% antes de impostos; Cadro 9.1 ) polo aumento da demanda ao longo do ano, e as tensións a nivel mundial que impulsaron o prezo do barril de petróleo en euros ata subir por riba do 65 %. Na electricidade o incremento antes de impostos foi do 14,8 %, aínda que o do prezo de venda ao público reduciuse ata o 7,4% grazas á radical rebaixa do tipo que se produciu a mediados de setembro (Cadro 5.7 ). Pola súa banda, os prezos medios das bebidas alcohólicas apenas cambiaron con respecto ao ano anterior (Cadro 5.2 ) e en cervexa o incremento foi mínimo (0,6%, Cadro 5.3 ), mentres que o prezo medio de venda ao público dos labores de tabaco caeu un 0,7%, xa que o incremento do prezo das outras labores non foi suficiente para contrarrestar o menor prezo medio dos paquetes (Cadro 9.2 ). En consecuencia, o valor dos produtos suxeitos a II.EE. (antes do IVE) aumentou un 19,9% grazas ao proceso de recuperación dos consumos e á notable subida dos prezos dos produtos enerxéticos (Cadros 1.3 e 5.1 ).
No referente aos tipos efectivos, o único cambio normativo en 2021 foi a drástica rebaixa do tipo no Imposto sobre a Electricidade desde mediados de setembro (do 5,11 %ao 0,5 %). O impacto estimado desta rebaixa en 2021 acada os 336 millóns de euros (Cadro 1.5 ). Pero, como se pode apreciar no Cadro 5.1, producíronse outras variacións nos tipos. Destacan os cambios que se rexistraron os dous últimos anos no tipo efectivo de gasolinas e gasóleos, debidos a modificacións na composición do consumo dos distintos produtos. Así, a maior caída en 2020 de produtos con tipo máis alto, como as gasolinas, traduciuse nunha baixada do tipo medio, mentres que en 2021 produciuse o efecto contrario. Este efecto composición tamén se observa nas variacións do imposto especial por litro de cervexa.
Os Impostos Especiais reportados medraron un 7,1%, quedando aínda máis de 1.500 millóns por debaixo do nivel acadado en 2019 (-7,1%, Cadro 5.1 ). Os impostos sobre o Alcohol e sobre Hidrocarburos aumentaron en liña coa recuperación dos consumos, e tamén fixéseo o Imposto sobre a Electricidade de non estar lastrado pola rebaixa do tipo. De feito, en ausencia de cambio de tipo, esta figura fose a única en quedar nuns niveis similares aos rexistrados fai dous anos. Dos 1.500 millóns de menor importe reportado con respecto a 2019, máis de 700 millóns concéntranse no Imposto sobre Hidrocarburos e máis de 300 no Imposto sobre Labores do Tabaco, para o que se unen un consumo estancado e uns prezos máis baixos. O Imposto sobre o Carbón cae un ano máis ao ser moi residual o seu uso como materia prima para a xeración de electricidade.
O Imposto sobre Hidrocarburos aumentou un 13,6% (Cadro 5.5 ) tras a intensa caída de 2020. O incremento supera en case dous puntos ao avance do consumo pola subida do tipo medio derivado dun maior uso de produtos gravados a tipos superiores. Como noutros impostos, a evolución ao longo do ano é case un reflexo do acontecido ao ano anterior, cun primeiro trimestre en que se mantivo o descenso polo impacto de Filomena e as restricións aínda vixentes pola pandemia, un segundo trimestre de forte repunte en resposta á drástica caída de 2020, seguido dun último semestre en que o incremento dos prezos freou en parte o avance dos consumos. A gasolina, produto máis ligado ao consumo, medrou un 24,1%, quedando só un 1,9% por debaixo do nivel pre pandemia, mentres que o gasóleo de automoción, máis relacionado co transporte, a pesar de aumentar un 11,5% quedouse nuns niveis de consumo moi inferiores aos de anos previos (hai que retroceder ata 2014 para encontrar un nivel de consumo menor).
O Imposto sobre Labores do Tabaco reportado reduciuse un 0,8% en 2021 (-5,0% con respecto a 2019, Cadro 5.6 ), polo estancamento do consumo e os menores prezos. O descenso foi maior nos cigarros (-0,8 %), que no resto dos labores (-0,5 %), que rompen a pauta crecente que se viña observando os últimos tres anos. Este novo descenso deixa ao imposto nuns niveis substancialmente inferiores á media observada no período 2013 a 2019.
O Imposto sobre a Electricidade reduciuse un 20% (Cadro 5.7 ), lastrado como xa se comentou pola forte baixada do tipo (do 5,11 %ao 0,5 %) que entrou en vigor a mediados de setembro. Os consumos medraron en 2021, pero o máis salientable foron as fortes subidas de prezos no mercado maiorista que se intensificaron desde mediados de ano. Con anterioridade á drástica redución do tipo, o incremento no imposto reportado e, polo tanto, nos ingresos non foi tan intenso, ademais de polo desfasamento que se produce entre o consumo e a facturación, porque na factura interveñen outros elementos que suavizan o impacto da subida de prezos no mercado maiorista e porque a porcentaxe de consumidores que están no mercado libre é elevado.
O Imposto sobre o alcohol rexistrou un importante avance en 2021 (33,2 %; Cadro 5.2 ), que porén non foi suficiente para contrarrestar a intensa caída do ano anterior, de xeito que se mantén case un 5% por debaixo do importe acadado en 2019, condicionado pola situación dos sectores de hostalaría e restauración, que seguiron suxeitos parte do ano a restricións e que aínda non se recuperaron do impacto da pandemia. No Imposto sobre a Cervexa ocorre algo parecido, cun incremento en 2021 do 8,7 %(-2,2% con respecto a 2019; Cadro 5.3 ).
O Imposto sobre o Carbón volveu reducirse un 9,4%, ata os 31 millóns. Como xa se comentou noutros informes, esta figura ten un papel residual dentro do sistema, unha vez que se foi abandonando o uso do carbón na xeración de electricidade por parte dos maiores produtores.
A recadación por Impostos Especiais aumentou un 5%, ata os 19.729 millóns, quedando un 7,7% por debaixo do recadado en 2019 (1.651 millóns menos; Cadro 5.1 ). O seu crecemento está máis de dous puntos por debaixo do correspondente ao imposto reportado polo desprazamento das últimas devindicacións de 2020 (máis afectados pola crise) á caixa de 2021 e, das últimas devindicacións de 2021, que recollen o mellor comportamento dos consumos, á caixa de 2022. Isto é especialmente relevante no Imposto sobre Hidrocarburos (11,3%, máis de dous puntos por debaixo da devindicación) e nos impostos sobre o alcohol (7% en caixa fronte ao 13,5% da devindicación).
No Imposto sobre a Electricidade, en cambio, o efecto é o oposto (-12,2% en caixa e-20% en devindicación) pola redución do tipo no tramo final do ano.