4.2.2. Control aduaneiro, dos impostos especiais e ambientais

Actuacións inspectoras sobre os tributos que gravan as operacións de Comercio Exterior, sobre os Impostos Especiais e sobre os impostos ambientais

Inclúense as actuacións inspectoras de comprobación realizada polos órganos da área de Inspección de Aduanas e Impostos Especiais das Delegacións Especiais e da Delegación Central de Grandes Contribuíntes, co fin de combater a fraude que afecta tanto aos intereses financeiros da Unión Europea, é dicir, aos recursos propios, como aos tributos internos que gravan as operacións de comercio exterior e aos Impostos Especiais e ambientais.

Para que a actividade inspectora de comprobación sexa efectiva resulta necesaria a aplicación de técnicas de xestión do risco para a identificación das tipoloxías de fraude máis relevantes, así como a aplicación de criterios de comprobación en función da tipoloxía de fraude, cun tratamento global do obrigado tributario que aproveite ao máximo as sinerxías organizativas derivadas do control sobre cada imposto.

Este labor de investigación a nivel nacional corresponde á Oficina Nacional de Investigación, dependente do Departamento de Aduanas e Impostos Especiais, que ten encomendado o estudo de todos aqueles aspectos que inciden na loita contra a fraude fiscal e aduaneiro e, en particular, a análise de sectores e empresas que presentan un elevado risco. Esta Oficina Nacional traballa en estreita colaboración coa Oficina Nacional de Investigación da Fraude (ONIF), na investigación penal de grandes tramas de defraudación mediante a importación masiva, tanto en España como noutros Estados Membros, de produtos procedentes de Asia con infravaloración dos valores en aduana e ocultación das entregas interiores realmente realizadas. Ademais, centraliza e coordina a Asistencia Mutua Administrativa en materia aduaneira e de Impostos Especiais, tanto coa Oficina Europea de Loita Antifraude (OLAF), encargada da loita contra a fraude misión en detrimento do orzamento comunitario, como cos Estados membros da Unión Europea e con Países terceiros.

No ano 2022, realizáronse pola Inspección de Aduanas e Impostos Especiais 7.248 liquidacións, cunha débeda liquidada de 228,66 millóns de euros. O incremento no número de liquidacións con respecto ao ano anterior débese en parte a un cambio na configuración do indicador tomado como referencia, que permite a inclusión de actuacións desenvolvidas pola área de control e investigación antes non consideradas no cómputo. Pola súa banda, o importante aumento no importe da débeda liquidada con respecto a 2021 ten a súa base na existencia de expedientes con resultados extraordinarios.

Impostos Especiais e ambientais:

En 2022, as comprobacións centráronse fundamentalmente nos seguintes ámbitos:

Imposto sobre hidrocarburos. En 2022 investigouse a persoas con elevadas imputacións de gasóleo bonificado entre 2018 e 2020, sen prexuízo das comprobacións que poidan supor risco de fraude que se consideren oportunas.
Imposto Especial sobre Determinados Medios de Transporte. Se concreta no control da fraude nas exencións e supostos de non suxeición, o control de embarcacións con bandeira non española e o control das bases impoñibles e das emisións de CO2 declaradas.
Imposto Especial sobre a Electricidade. Este exercicio efectuouse un dobre control: control da aplicación do suposto de non suxeición e o control do consumo de electricidade no transporte por ferrocarril.
Imposto sobre os Gases Fluorados de Efecto Invernadoiro. O control realizouse principalmente sobre os fabricantes, importadores, exportadores, adquirentes intracomunitarios e revendedores.

Comercio exterior

Estas actuacións céntranse no control inspector realizado a posteriori do despacho aduaneiro dos elementos dos tributos que gravan o comercio exterior. Con carácter xeral para todas as importacións, este control céntrase no valor en aduana, a orixe e a clasificación arancelaria das mercadorías.

Con respecto ao control do valor en aduana, a fraude neste campo ten distintas variables posibles. Por unha parte, situacións en que o prezo real das mercadorías non se corresponde coa documentación comercial presentada no momento do despacho aduaneiro, destacando o risco que supón o crecemento do comercio electrónico, por canto as simplificacións existentes para este tipo de envío de pequeno tamaño, por regra xeral, poden facilitar a declaración de valores inferiores aos reais. Por outra banda, os casos en que, existindo conceptos a incluír no valor en aduana en concepto de axustes ao prezo pago ou por pagar, non se incrementou o valor. Por último, a concorrencia de circunstancias, especialmente a vinculación, que impidan a utilización do valor de transacción e obriguen á utilización dos métodos secundarios de valoración.

No referente á revisión da orixe das mercadorías, a fraude consiste en facer desaparecer a conexión entre mercadoría e fabricante, mediante a presentación de certificados de orixe e facturas falsas ou adulteradas, ou realizando vendas-reais ou ficticias - no país de orixe real con outros terceiros países con tratamento preferencial ou sen dereitos antidumping, ou aplicando de forma incorrecta o código adicional que se aproba para determinados exportadores e que comporta o pagamento dun dereito antidumping inferior ao xeral ou de importe cero.

A fraude na clasificación arancelaria das mercadorías consiste en declarar unha partida diferente da realmente aplicable, o cal dará lugar á aplicación dun menor dereito arancelario de que realmente corresponde, eludindo incluso un dereito antidumping.

En relación coa importación de produtos agrícolas e da pesca, mantéñense con carácter xeral os riscos fiscais de anos anteriores: infravaloración, incorrecta clasificación arancelaria e falsa declaracións de orixe preferencial. A experiencia adquirida ao longo do tempo serviu para crear os oportunos perfís de risco, que permitiron facer un seguimento detallado das empresas importadoras ou atallar, na medida do posible, as situacións de fraude detectadas.

Con respecto ás actuacións desenvolvidas en 2022, é preciso facer unha especial referencia ao control da fraude no ámbito do comercio electrónico. A existencia de dous fluxos de negocio como é o B2C e B2B implica a necesidade de actuar de forma diferente dadas as características distintas que presentan. A característica principal do modelo de negocio B2C asociado ao comercio electrónico, é o inxente volume de pequenos paquetes con multitude de destinatarios, que na súa maioría non se encontran identificados polo NIF. A introdución deste tipo de envíos benefíciase de simplificacións mediante unha declaración reducida de datos como é a declaración de Baixo valor ou mediante algunha simplificación na declaración de importación. O incremento experimentado neste tipo de comercio fai necesario intensificar os controis sobre o mesmo, tanto no momento do despacho, como posteriormente. O Modelo de negocio B2B implica que un vendedor poida subministrar os seus produtos nun breve prazo de tempo aos seus clientes, para o que cómpre que a mercadoría se encontre xa próxima a el no momento da venda. Se a mercadoría é orixinaria dun terceiro país, a única forma que ten o vendedor de acurtar os prazos de entrega é importar previamente a mercadoría, antes que se oferte a través da correspondente xanela na internet ou Marketplace. A identificación destes vendedores que comercializan os seus produtos a través de diferentes plataformas non é posible sen a cooperación daquelas . Por este motivo, desde a Axencia Tributaria impulsouse a sinatura de acordos con distintas plataformas.

No que fai ao IVE de importación e ao control da aplicación de tipos reducidos, o obxectivo é regularizar a situación tributaria dos contribuíntes que liquidasen á importación cotas de IVE inferiores ás que corresponden, por incorrecta aplicación do tipo impositivo.

No referente ao IVE á importación e á exención nos despachos a libre práctica, poden darse dous tipos de fraude: o despacho a libre práctica realizada en España para o seu ulterior envío a outro Estado membro, sen que tal envío prodúzase, acollendose á exención, e o despacho a libre práctica noutro Estado membro, con envío posterior a España da mercadoría importada sen declaración polo suxeito pasivo español do feito impoñible, adquisición intracomunitaria ou operación asimilada (neste caso faise necesaria a asistencia mutua). En ambos os dous casos, as posteriores entregas dos bens no territorio español de aplicación do IVE poden non ser declaradas neste imposto.

Represión do contrabando, do branqueo de capitais e doutras fraudes

En materia de loita contra o contrabando e o branqueo de capitais, as unidades de Vixilancia Aduaneira realizan actuacións dirixidas á represión do contrabando e tráfico ilícito de estupefacientes, tabaco, produtos falsificados e outros xéneros, así como do branqueo de capitais conexas, comprendendo tamén a protección aeronaval da fronteira en coordinación con outros organismos do Estado con presenza na mar.

As unidades de Vixilancia Aduaneira tamén desenvolven actuacións de control e apoio ao resto de áreas do Departamento de Aduanas e Impostos Especiais, entre as que se inclúen controis preventivos en recintos aduaneiros mediante técnicas de inspección non intrusiva, controis de moeda, e o control da seguridade da cadea de transporte internacional.

Así mesmo, realizan actuacións de loita contra a fraude fiscal e a economía mergullada, colaborando con outros Departamentos da Axencia Tributaria, xa sexa no ámbito penal ou en vía administrativa. A crecente complexidade da fraude, así como a internacionalización das súas estruturas, precisa dunha coordinación externa e unha necesidade de optimización dos recursos da Axencia Tributaria mediante a cooperación e colaboración entre as distintas áreas funcionais.

En 2022, interviñéronse, froito destas actuacións, 83.099 kg de haxix, 40.022 kg de cocaína e 5.990.239 paquetes de tabaco, o que supón un total de 1.065 delitos e 3.062 infraccións. Así mesmo, denunciáronse 82 delitos de falsificación e 1.774 infraccións, ademais de 83 delitos de branqueo de capitais, cun valor de 216,38 millóns de euros.

As cifras sobre contrabando e sobre as actuacións realizadas durante este exercicio éxpónse no Cadro nº 36. Actuacións de loita contra o contrabando e no Cadro nº 37. Principais actuacións de Vixilancia Aduaneira (Anexo).

Control xestor nas Aduanas

Hoxe a actuación das aduanas, ademais de asegurar a máxima axilidade posible no comercio internacional, oriéntase á realización de controis encamiñados á protección dos intereses financeiros da UE e dos seus Estados Membros, así como á protección e seguridade de todos os cidadáns da Unión.

Na busca do equilibrio entre estes dous intereses lexítimos, a relación aduana – operador foi evolucionando. Así, xurdiu o desenvolvemento do Portelo Único Aduaneiro (VUA) que permite, entre outras cuestións, centralizar a información e a documentación remitida polos operadores económicos ás distintas autoridades relacionadas co comercio exterior, evitando duplicidades e facilitando a tramitación administrativa. Este proxecto, en constante desenvolvemento e crecemento, vese actualmente impulsado pola proposta da Comisión de Regulamento polo que se establece o medio do portelo único aduaneiro da Unión Europea, que propón que os portelos únicos nacionais se convertan nunha canle de comunicación única en que os operadores económicos poidan realizar as formalidades aduaneiras pertinentes e as non aduaneiras específicas da UE necesaria para o despacho das mercadorías. Así, os operadores económicos poderán presentar nun único punto os datos aduaneiros e non aduaneiros da UE requirida polas múltiples autoridades que interveñen no despacho das mercadorías. Este mecanismo de facilitación é o Punto Único de Entrada (PUE), funcionalidade en proceso de desenvolvemento na VUA con algúns dos Servizos de Inspección.

As actuacións orientadas a combater a fraude en tributos afectan a dous grandes ámbitos:

No ámbito da Unión Europea, os relacionados cos recursos propios: dereitos aduaneiros e dereitos agrícolas.
No ámbito interno, os que afectan aos impostos indirectos: Imposto sobre o Valor Engadido, Impostos Especiais e os impostos ambientais.

De igual forma, as aduanas tamén levan a cabo actuacións encamiñadas a combater actividades ilícitas que transcenden o ámbito fiscal como son, entre outros, os controis sanitarios, os que inciden sobre o control da calidade dos produtos garantindo a seguridade do consumidor, os que teñen por obxecto a protección da propiedade intelectual, o medio natural ou o patrimonio cultural, o control dos intercambios comerciais con material de defensa e dobre uso, produtos químicos, substancias que poidan ser empregadas como precursores de estupefacientes e substancias psicótropas, así como controis de especies de fauna e flora protexida polo Convenio CITES.

Como exemplo dos resultados destes controis, no de especies protexidas (Convenio CITES), durante o ano 2022 interviñéronse 542 unidades, 1.044 gramos de coral, 15.156 gramos de caviar e 91.440 gramos doutras especies protexidas. No ámbito da defensa da propiedade intelectual, en 2021, entre outros resultados, practicáronse 2.820 retencións de expedicións de mercadoría por presunta vulneración de dereitos de propiedade intelectual.

O control tributario ten por obxecto verificar a correcta declaración dos elementos determinantes da débeda aduaneira e fiscal, no momento do despacho aduaneiro ou en revisión posterior:

Identificación da mercadoría obxecto da declaración aduaneira e a súa correcta clasificación arancelaria.
Verificación da orixe da mercadoría e dos documentos acreditativos do mesmo.
Comprobación das bases impoñibles declaradas.

O control aduaneiro extrafiscal incide sobre a aplicación de todas as normas da Unión Europea en materia de prohibicións e restricións aplicables á entrada e saída de mercadorías no territorio aduaneiro da Unión. Esta actividade apoíase na fixación de criterios de análise de riscos, que pode determinar un control documental baseado na verificación dos certificados e autorizacións expedidas polos organismos competentes ou un control físico para constatar que a mercadoría presentada a despacho coincide coa declarada.

Cadro nº 38. Controis aduaneiros sobre prohibicións e restricións UE (Anexo)

Independentemente do procedemento de declaración empregado (normal ou simplificado) o poder identificar o comercio ilexítimo e, polo tanto, de baixo risco, permite ás autoridades aduaneiras centrar os recursos limitados naqueles operadores que supoñen un risco maior, facilitando o comercio lexítimo.

Neste contexto, en 2008 entrou en vigor a figura do operador económico autorizado (OEA), operador de confianza que, tras cumprir unha serie de requisitos, poderase beneficiar de simplificacións aduaneiras e facilitacións de seguridade. Actualmente, na UE hai máis de 22.000 empresas certificadas e asináronse acordos de recoñecemento mutuo internacional con algúns países, o que non só fortalece a seguridade de toda a cadea loxística, senón que tamén facilita o comercio. Ademais, consolídase a escala internacional o enfoque adoptado pola Organización Mundial de Aduanas e dá resposta ao desexo da comunidade empresarial de evitar a proliferación de requisitos e de homologar os procedementos de protección nas aduanas. A UE adoptou acordos de recoñecemento mutuo do réxime de Operador Económico Autorizado con Xapón, Estados Unidos, Suíza, Noruega e coa República Popular China.

España conta con 1.087 destes Operadores, concedendo esta condición en 2022 a 17 novos operadores.

O 1 de xullo de 2021 entrou en vigor o denominado “paquete IVE”, unha normativa europea que incorpora cambios na fiscalidade do comercio electrónico. Desde esa data, os produtos de pequeno valor que o consumidor compra por Internet e que se envían desde fóra da UE pasan a estar suxeitos a IVE, como vén acontecendo cos de maior importe. A partir dese momento, o uso da declaración H7 é obrigatorio, comprendendo as mercadorías compradas por Internet que gocen de franquía arancelaria por ter un valor intrínseco inferior a 150 euros, as enviadas de particular a particular, sen pagamento de prezo algún, que así mesmo gozan de franquía por ter un valor inferior a 45 euros; e determinados documentos.

Esta declaración non pode utilizarse para mercadorías suxeitas a controis de organismos en fronteira por estar suxeita a normativa específica de comercio, de especies de flora e fauna protexida (CITES), as suxeitas a Impostos Especiais ou que requiran un control sanitario, veterinario, farmacéutico ou calquera outro establecido pola lexislación vixente como, por exemplo, medicamentos, tabaco, alcohol, animais e plantas, alimentos, armas e municións, etc. Nestes casos deberase presentar necesariamente un DUA de importación completa.

Como consecuencia dos controis efectuados sobre estas declaracións suspendeuse o despacho de 64.698 declaracións non concedendose o levante das mesmas, e respecto de 35.272 declaracións pediuse a presentación dunha declaración completa de importación. Destacan dentro dos motivos destas decisións o control de mercadorías suxeitas a prohibicións e restricións que afectou a 15.695 declaracións.

As actuacións de comprobación desenvolvidas ao longo de todo o ano en materia de comercio exterior, de ultimación de réximes e de revisión de documentos desenvolvidos no ámbito do control xestor de comercio exterior durante 2022 acadaron a cifra de 1.044.148 actuacións. Ademais, desenvolvéronse 652 actuacións de supervisión de autorizacións de comercio exterior.

Intervención e xestión de Impostos Especiais

As actuacións de intervención de Impostos Especiais caracterízanse por implicar tanto controis previos como simultáneos ao momento de realización do feito impoñible. Iso vén motivado porque nestes casos conflúen, xunto a elevados tipos impositivos, supostos de exencións, non suxeicións e bonificacións tributarias en función do destino, con bases impoñibles non monetarias. No desenvolvemento da súa función, os interventores erguen actas de carácter previo para regularizar a situación tributaria dos suxeitos pasivos que comproban. O carácter previo destas actas vén motivado, entre outras circunstancias, polo feito de que a comprobación contable se limita aos rexistros esixidos pola Lei e o Regulamento de Impostos Especiais.

Os datos correspondentes aos exercicios 2021 e 2022 ofrécense no Cadro nº 39. Actividade interventora de II.EE. (impostos Especiais) (Anexo).

As actuacións de comprobación desenvolvidas ao longo de todo o ano en materia de impostos especiais e ambientais no ámbito do control xestor destes tributos durante 2022 acadaron a cifra de 636.434 actuacións.