2. O Imposto sobre a Renda das Persoas Físicas

En 2018 os ingresos tributarios polo IRPF eleváronse ata os 82.859 millóns de euros, un 7,6% máis que en 2017. As causas principais do crecemento foron dous: o aumento das retencións do traballo e os bos resultados na declaración anual, aínda que outras partidas, como os pagamentos fraccionados e as retencións por rendas do capital, tamén rexistraron incrementos significativos. O crecemento viuse limitado pola ampliación, desde xullo, da redución por rendementos do traballo, que supuxo unha diminución das retencións para as rendas máis baixas, e polas devolucións ligadas á prestación por maternidade, que se comezaron a pagar tras a sentenza do Tribunal Supremo en outubro declarando exentas estas rendas.

En 2018 as rendas brutas dos fogares medraron un 5,2%, máis dun punto por riba do crecemento rexistrado en 2017. Todos os compoñentes medraron de forma significativa (o 5% ou máis), agás as ganancias patrimoniais que ademais sufriron unha forte corrección con respecto ao elevado incremento que rexistraran en 2017. O característico da evolución ao longo do ano foi o impulso que recibiron as rendas na segunda parte do mesmo, tras as subidas de salarios e pensións públicas aprobadas co Orzamento. Así, se na primeira metade do ano as rendas dos fogares medraban a un ritmo do 4,7 %(prolongando a tendencia crecente que se empezara a notar desde mediados de 2017), na segunda o crecemento elevouse ata o 5,6%.

As rendas do traballo, que son o compoñente de maior peso dentro das rendas dos fogares, aumentaron un 5% fronte ao 3,6% do ano anterior. Dentro delas , a masa salarial medrou un 5,4%, un punto máis que en 2017. A diferenza de anos anteriores, o maior crecemento debeuse á mellora do salario medio que permitiu compensar o menor ritmo de creación de emprego. O salario medio dera mostras de recuperación na última parte de 2017 e en 2018 a tendencia consolidouse, especialmente a partir de xullo cando se sumou á subida do sector privado a dos empregados públicos. Cos incrementos rexistrados en 2018 o salario medio resulta ser lixeiramente superior ao observado en 2009 que era, ata o momento, o máximo histórico.

O outro compoñente de importancia dentro das rendas do traballo é a masa de pensións que en 2018 medrou un 4,4%, case dous puntos máis que en 2017. É o maior aumento desde 2011. Dada a estabilidade do crecemento da poboación (desde 2007 non se desviou moito do 1,1 %anual), a evolución da masa de pensións a marca o incremento da pensión media e esta varía ben pola actualización das pensións que se aproba para cada ano, ben polo escorregamento á alza que se produce ao incorporarse á poboación nova pensionistas con pensións máis altas (tamén inflúe, de xeito marxinal, o comportamento que teñan en cada ano as pensións privadas, como aconteceu en 2016 e 2017). A entrada de novos pensionistas foi a responsable de practicamente todo o aumento da pensión media nos últimos anos, preto dun 2 %de media anual entre 2014 e 2017. En 2018 a este factor engadíronse as subidas aprobadas canda os Orzamentos, o que fixo que o crecemento da pensión media acelerásese ata o 3,2%.

As rendas do capital (mobiliario, arrendamentos e ganancias patrimoniais) medraron un 5,6%, por debaixo do 9,4 %de 2017 (Cadros 2.1, 2.4, 2.5 e 2.6). A desaceleración produciuse polo comportamento das ganancias patrimoniais, que en 2017 aumentaron un 29,5% e en 2018 tan só un 2,7%. Esta evolución está vinculada á que seguiron as ganancias en fondos de investimento, relacionadas, pola súa parte, coa situación dos mercados secundarios de valores que acadaron un máximo en 2017 e experimentaron un notable descenso en 2018. Ademais disto , a novidade foi a recuperación das rendas de capital mobiliaria. Estas rendas estiveran diminuíndo case sen interrupción desde comezos de 2012, tendencia que se rompeu nos meses centrais de 2018 en que se rexistrou un crecemento do 9 %. No último trimestre a mellora confirmouse e acentuou. A causa principal da recuperación foi o aumento dos dividendos e das rendas procedentes de títulos de débeda privada (en 2018 os intereses de contas continuaron caendo; esta vez un 30 %). No caso dos dividendos a mellora foi aínda maior ao producirse nos meses finais do ano un adiantamento do reparto de beneficios para evitar o cambio na tributación das rendas do aforro superior a 140 mil euros que estaba previsto no proxecto de Orzamentos para 2019.

Por último, as rendas empresariais medraron un 7,6% (6,2% en 2017). Estímase que o número de empresarios e profesionais aumentou ao mesmo ritmo que en 2017 (1,9 %), de maneira que o incremento da renda media foi algo superior ao do ano pasado. Con este resultado, e tras seis anos consecutivos de subidas, a renda media está nun nivel próximo ao conseguido nos anos previos á crise.

O tipo efectivo sobre as rendas brutas dos fogares foi practicamente igual ao de 2017 (Cadro 2.1), aínda que houbo varios feitos que afectaron ao mesmo. Por unha parte, subiu o tipo medio de retención en salarios e pensións (Cadro 2.3). Nos salarios o crecemento foi do 1 %, en contraste coa práctica estabilidade dos dous anos anteriores. Detrás da subida está o incremento dos salarios medios (tamén a diferenza dos anos previos) e o conseguinte aumento do tipo medio de retención. Nas pensións o crecemento do tipo foi do 2,2 %. Hai que lembrar que o tipo efectivo das pensións sobe sistematicamente ao incorporarse ao sistema pensionistas con pensión media superior. Non obstante, as subidas do tipo medio tanto en salarios coma en pensións foron menores do que fosen en ausencia de cambios normativos como o que se produciu tras a aprobación dos Orzamentos, cando entrou en vigor a ampliación da redución por rendementos do traballo. Este cambio supuxo o descenso do tipo nos salarios e as pensións dos tramos máis baixos e limitou con iso o aumento dos tipos de retención. Por outra banda, tamén co Orzamento, aprobáronse novas deducións familiares. O impacto completo destas novas deducións sobre o tipo medio só verase cando se presente a declaración anual de 2018 (a ampliación das antigas deducións familiares sos tivo un pequeno efecto nas deducións anticipadas e outras, como os gastos de gardaría, só é posible aplicaras na devandita declaración anual). Estas deducións compensan a subida de tipos de salarios e pensións e de aí a estabilidade observada nos tipos efectivos en 2018.

O IRPF reportado medrou en 2018 un 5,3%, por debaixo do 6,2 %do ano anterior (Cadro 2.1). Dada a estabilidade do tipo efectivo, o crecemento obedeceu exclusivamente á evolución das rendas. O menor aumento en comparación con 2017 é consecuencia do impacto negativo das deducións familiares que se acaba de sinalar. Sen estas nin a cota diferencial, o imposto reportado medrou un 6,3%, case dous puntos máis que en 2017.

O principal compoñente do imposto, as retencións sobre as rendas do traballo, medrou un 6,5%, cun aumento similar nos salarios e do 6,7 %nas retencións sobre pensións (Cadro 2.3). Nos salarios o aumento do salario e do tipo medio permitiu compensar o menor ritmo de creación de emprego. Nas pensións o crecemento das retencións comportouse de forma relativamente estable durante todo o ano, aínda que cunha composición diferente antes e despois da subida das pensións medias e da rebaixa de retencións: as rendas medraron preto do 3 %antes da subida e case o 5% despois, mentres que o tipo efectivo subiu un 3% antes e un 1,4% con posterioridade á redución das retencións.

No resto de conceptos, destacaron, polos seus elevados crecementos, as retencións sobre rendas de capital mobiliaria (8,5 %) e os pagamentos e retencións sobre os rendementos empresariais (7,4 %), e, polos seus descensos, as retencións sobre ganancias patrimoniais derivadas de fondos de investimento (-21,1 %) e o gravame sobre premios de lotarías (-17 %). Este último estivo afectado por cambios normativos (o límite exento elevouse de 2.500 a 10.000 euros), pero cun impacto mínimo nos ingresos.

Como se viu, os ingresos tributarios medraron un 7,6%. A diferenza entre este crecemento e o do imposto reportado (5,3 %) prodúcese polo momento en que se rexistra a declaración anual: nos ingresos figuran os resultados da declaración do exercicio anterior (en 2018, a de 2017), mentres que no imposto reportado é a do mesmo ano. A diverxencia é tan acusada en 2018 polo distinto comportamento dunha e outra. En 2017 o resultado foi menos negativo que o ano anterior (de maneira que achegou case 1.000 millóns de euros ao crecemento da recadación) e en 2018, en cambio, empeorará debido ao impacto das deducións familiares.

As causas principais do crecemento dos ingresos tributarios foron o aumento das retencións do traballo e os bos resultados na declaración anual. As retencións do traballo e actividades profesionais medraron un 6,5% en 2018, cun aumento dun 7 %no sector privado e do 5,8 %nas retencións sobre os salarios e pensións pagas polas AA .PP. A dinámica ao longo do ano en ambos os dous sectores foi tamén diferente. No sector privado o crecemento foi perdendo intensidade segundo avanzaba o ano debido ao menor ritmo na creación de emprego. A tendencia viuse reforzada na segunda parte do ano ao entrar en vigor a ampliación da redución por rendementos do traballo aprobada cos Orzamentos. A rebaixa de retencións nos salarios máis baixos consecuencia desta medida tivo efecto especialmente nas pemes (no terceiro pagamento do ano, o único afectado pola medida, o crecemento das retencións das pemes reduciuse ao 4,5 %fronte ao termo medio do 7,3 %dos dous trimestres anteriores). Nas AA .PP., en cambio, o crecemento das retencións foi máis intenso na segunda parte do ano tras a aprobación das subidas de salarios e pensións públicas. O ano pechouse, como se dixo, cun aumento do 5,8 %cando o crecemento ata xullo fora do 4,5 %, aínda que parte desa diferenza cabe atribuíra ao pagamento dos atrasos nos primeiros meses do segundo semestre..

A declaración anual (correspondente ao exercicio 2017) achegou máis de 1.000 millóns ao crecemento do IRPF. Os ingresos brutos aumentaron un 11,3%, mentres que as devolucións medraron tan só un 1,1%. Hai que sinalar que nestas devolucións están incluídos os 94 millóns devoltos pola sentenza relativa ás prestacións de maternidade, de maneira que, sen elas, as devolucións realizadas fosen practicamente as mesmas que en 2017. Tamén nese ano se viviu unha situación parecida cos resultados da declaración anual, con fortes incrementos dos ingresos. As razóns son similares nun e outro ano: o elevado crecemento no exercicio anterior das rendas non suxeitas por completo a retencións e pagamentos a conta (rendas empresariais, inmobiliarias, ganancias patrimoniais) cuxo imposto se liquida na declaración anual. A única diferenza con respecto a 2017 sería o menor protagonismo en 2018 das ganancias patrimoniais.

No referente aos outros compoñentes do imposto, débese destacar o aumento, por riba do 6 %, dos pagamentos fraccionados e das retencións por rendas de capital mobiliaria. No lado negativo, débese mencionar a redución do 20 %nas retencións por ganancias patrimoniais en fondos de investimento e de case o 13% no gravame sobre os premios de lotarías.