5. Os Impostos Especiais

Os ingresos polos Impostos Especiais (II.EE.) foron un 12,1% inferiores aos rexistrados en 2019, reducindose a recadación ata os 18.790 millóns, un nivel equivalente ao que se tiña nos anos 2011-2012. Os ingresos diminuíron en todas as figuras, pero, no que fai ás tres de máis peso, a caída máis intensa localizouse no Imposto sobre Hidrocarburos (-15,8 %). A súa traxectoria foi paralela á da actividade e o consumo, acentuada na última parte do ano polas limitacións á mobilidade. No Imposto sobre a Electricidade, que está ligado ás mesmas variables, os ingresos diminuíron, pero de forma algo máis moderada (-10,1 %) ao afectarlle menos algunhas das medidas restritivas. No Imposto sobre Labores do Tabaco o descenso dos ingresos non foi unha novidade (é o cuarto ano en que se produce), aínda que o fixeron a un ritmo maior (-3,1 %) que nos anos anteriores. Os cambios normativos achegaron unha cifra marxinal aos ingresos.

A caída do consumo dos produtos suxeitos a II.EE. foi xeral (Cadro 5.1), nalgúns casos de moita intensidade, como no de gasolinas e gasóleos (-14,9 %) ou no de alcohol (-30,6% o de maior graduación,-12,1% na cervexa), consecuencia lóxica da redución da mobilidade interna e externa e do peche, en maior ou menor grao, da hostalaría e a restauración. Igualmente experimentaron perdas o consumo de tabaco (un 6% en cigarros, aínda que, como en anos anteriores, subiron o resto dos produtos) e de electricidade (-5,7 %).

As mesmas razóns que explican o comportamento do consumo foron as que estiveron detrás da evolución a baíxaa dos prezos nos combustibles e na electricidade. Así, o prezo medio de gasolinas e gasóleos reduciuse, en media do ano, un 13,7% (un 21,2% antes de impostos; Cadro 9.1) pola feble demanda ao longo do ano, tamén no contexto mundial (o prezo do barril en euros baixou máis do 37 %). Na electricidade a diminución foi do 5,5 %no conxunto do ano (Cadro 5.7), aínda que nos últimos días do ano empezáronse a observar repuntes. En cambio, nos outros impostos a mala situación do consumo non se traduciu, en xeral, nun descenso dos prezos. O prezo medio de venda ao público do paquete de cigarros subiu un 0,9%, fronte á lixeira caída de 2019. O incremento produciuse nas variedades máis caras, mentres que nas máis baratas e no resto de produtos o prezo si que baixou (Cadro 9.2). Nas bebidas alcohólicas o prezo aumentou un 1,2% nas de maior graduación (Cadro 5.2) e un 2,9%, taxa similar á de 2019, en cervexa (Cadro 5.3). A caída dos consumos e a significativa redución dos prezos dos produtos enerxéticos levou a un descenso do valor dos produtos suxeitos a II.EE. (antes do IVE) do 17,4 %(Cadros 1.3 e 5.1).

Non se produciron cambios normativos en 2020, de maneira que as variacións dos tipos efectivos (Cadro 5.1) obedecen exclusivamente á distinta intensidade na caída dos consumos dos distintos produtos e, no caso dos impostos que xiran sobre o valor, á evolución dos  prezos. O primeiro destes elementos apréciase con claridade no Imposto sobre Hidrocarburos en que o tipo efectivo de gasolinas e gasóleos baixou un 2,8% pola maior caída rexistrada no consumo de produtos con tipo máis alto (as gasolinas).

Os Impostos Especiais reportados perderon un 13,3% con respecto ao nivel acadado en 2019 (Cadro 5.1). Todas as figuras diminuíron, tanto polos consumos como, nalgúns casos en que a base é o valor, polos prezos. Case tres cuartas partes da caída explícaa o Imposto sobre Hidrocarburos (-17 %), o máis importante de todos eles, aínda que os descensos máis rechamantes foron os rexistrados no Imposto sobre o Alcohol e as Bebidas Derivadas (-30,4 %) e no Imposto sobre o Carbón (-57,5 %), en proceso de virtual desaparición desde que os grandes produtores anunciaron o abandono deste produto como materia prima para a xeración de electricidade.

O Imposto sobre Hidrocarburos rexistrou un descenso do 17 %(Cadro 5.5) que contrasta vivamente co aumento de 2019 (12,4 %), aínda que hai que lembrar que este debíase tan só aos cambios normativos (tarifa autonómica e RDL 15/2018) e que, sen eles, o aumento reducíase practicamente a cero. O perfil ao longo do ano destes ingresos foi un bo exemplo do impacto das restricións derivadas da loita contra a pandemia. Desde o primeiro momento notou con toda a súa intensidade a caída da actividade, con mínimos que chegaron a ser nalgúns produtos próximos ao 80 %nos meses de confinamento estrito. Posteriormente, no terceiro trimestre, as taxas negativas moderáronse substancialmente, pero as limitacións de mobilidade nos meses finais do ano provocaron unha recaída. A evolución de cada un dos principais produtos revela o distinto grao en que se viron afectados os diferentes usos: -20,9% en gasolina (ligada ao consumo),-17,2% en gasóleo de automoción (máis relacionado co transporte) e +0,8% en gasóleo bonificado (labores agrícolas e pesqueiras, e calefacción). Este medio provocou que se rompese a tendencia a un maior protagonismo do consumo das gasolinas, feito que se analizaba con detalle no informe do ano pasado. Ao mesmo tempo, como se viu nun parágrafo anterior, a maior caída das gasolinas e o pequeno incremento que se observou no consumo de gasóleo bonificado supuxo unha baixada do tipo medio efectivo do imposto. Como se pode ver en Gráfico 5.1, reducións do tipo desta magnitude soa observáronse noutros momentos de crise como 2008 ou 2012.

O Imposto sobre Labores do Tabaco reportado caeu un 4,2% en 2020 (Cadro 5.6). O descenso concentrouse nos cigarros (-5,4 %), mentres o imposto do resto dos labores medrou un 5,5%. Os ingresos xerados por estoutros labores duplicáronse na última década, pero aínda así seguen tendo un papel un pouco marxinal no conxunto do imposto, dominado polos cigarros. Durante o ano o comportamento do imposto mantivo a pauta de irregularidade que lle caracteriza, agudizada polos acaparamentos en previsión de escaseza nalgúns momentos do ano (sobre todo ao comezo do confinamento) e a incerteza asociada aos movementos turísticos en vésperas do verán. Todo iso provocou un gran aumento da recadación no primeiro trimestre e perdas significativas no resto do ano. Igual que se comentou nos hidrocarburos, a situación excepcional tamén rompeu a tendencia de anos previos, neste caso de estabilidade, cun imposto reportado algo por debaixo dos 6.600 millóns de euros (media desde 2013 ata 2019), baseada nos cigarros, con consumos a baíxaa compensados cunha suave subida de tipo ligado aos prezos.

En 2020 o Imposto sobre a Electricidade reportado descendeu un 9,7% (Cadro 5.7). A súa evolución foi similar á dos hidrocarburos, seguindo o ritmo das restricións, pero sempre con caídas máis moderadas, incluso a pesar da diminución dos prezos (que neste imposto forman parte da base impoñible), debido ao seu maior vinculación co consumo dos fogares. A consecuencia foi unha contracción da base do imposto do 10,9 %, 5,7 puntos procedentes do consumo e 5,5 dos prezos. Como contrapeso a estas caídas. o imposto beneficiouse das menores reducións ás que teñen dereito os grandes consumidores e determinados sectores, de aí que a perda no imposto reportado fóra algo menor que a da base impoñible.

Nos impostos sobre o alcohol a caída foi moi pronunciada, en especial no Imposto sobre o Alcohol e Bebidas Derivadas (-30,4 %; Cadro 5.2), aínda que no Imposto sobre a Cervexa (-12 %; Cadro 5.3) tampouco se producira nunca un retroceso de tal calibre. Loxicamente, as razóns destes descensos encóntranse nas limitacións de aforamento na hostalaría e a restauración e nas restricións á mobilidade que se estableceron, en distintos graos, desde que comezou o primeiro estado de alarma. Tanto nunha como noutra figura a diminución no segundo trimestre foi moi intensa (-53,5 e-23,7%, respectivamente) para, a continuación, producirse unha recuperación que se frustrou ao final de ano.

O Imposto sobre o Carbón evolucionou fóra da situación vivida en 2020. Volveu reducirse, nesta ocasión un 57,5%, de maneira que a finais de 2020 o imposto reportado era pouco máis do 12,5 %do que foi nos anos de máximo rendemento entre 2014 e 2018 (35 millóns en 2020, 271 en media deses anos). Como xa se advertiu no informe do ano pasado e nos sucesivos informes mensuais, esta figura está destinada a cumprir un papel residual dentro do sistema unha vez que se foi abandonando o uso do carbón na xeración de electricidade por parte dos maiores produtores.

Os ingresos en caixa por Impostos Especiais diminuíron menos que o imposto reportado (-12,1 fronte ao-13,3 %) grazas para ese fin positivo que se produce nos momentos de caída da recadación (o dato de caixa inclúe un dato sen descenso, o que se traslada desde o ano anterior, e non se contabilizan os últimos períodos de 2020, con taxas negativas, que pasan á caixa do ano seguinte). As medidas normativas e de xestión achegan uns poucos millóns (24; Cadro 1.5) que non alteran apenas o resultado. Estas medidas están relacionadas cos flocos de cambios producidos en 2019 (tarifa autonómica no Imposto sobre Hidrocarburos) e coas aprobadas para facilitar o pagamento adiado das débedas tributarias.