O pasado mes de decembro, o Ministerio de Facenda e Función Pública colgaba na súa páxina web a avaliación intermedia dos efectos da lei 11/2021, de medidas de prevención e loita contra a fraude fiscal, que entrara en vigor, con carácter xeral, o pasado 11 de xullo de 2021. Esta avaliación responde ao cumprimento do fito 377 da primeira reforma do compoñente 27 do Plan de Recuperación, Transformación e Resiliencia (PRTR). O compromiso internacional de España, canto ao compoñente 27, loita contra a fraude fiscal, non só consistía en aprobar unha lei contra a fraude fiscal, a lei 11/2021, senón tamén en realizar dúas avaliacións, unha intermedia no último trimestre de 2022, e unha definitiva, comprometida para a finalización do 2023.

Para a realización do informe de avaliación contouse coas achegas do Foro de Grandes Empresas, do Consello Xeral de Colexios de Xestores Administrativos de España e da Asociación Española de Asesores Fiscais (AEDAF). Por outra banda, a Fundación Impostos e Competitividade (FIyC) e a Fundación  FIDE crearon senllos grupos de traballo, cuxos informes foron tidos en conta e citados na avaliación intermedia. Estes grupos continuaron os seus traballos para colaborar na avaliación definitiva da lei 11/2021. A Secretaría de Estado de Facenda e a Axencia Tributaria agradecen a colaboración de todas estas entidades e o traballo dos profesionais no exercicio da avaliación.

No informe de avaliación intermedia realizouse a valoración das 22 principais medidas de reforma incorporada á lei 11/2021. Por unha parte, avaliáronse as cinco medidas que foron obxecto de mención expresa na CID (Council Implementing Decision, ou Decisión de Execución do Consello). Estas medidas son as seguintes:

1. Limitación de pagamentos en efectivo para determinadas operacións económicas, facilitando a rastreabilidade das operacións e dificultando comportamentos defraudatorios.
2. A ampliación do ámbito subxectivo e obxectivo do réxime da lista de debedores á Facenda Pública.
3. A prohibición do software de dobre uso.
4. A ampliación do concepto de paraíso fiscal en función do criterio de transparencia, de nula tributación e de réximes fiscais preferenciais prexudiciais; é dicir, o novo concepto de xurisdición non cooperativa.
5. A incorporación do valor de referencia como nova base impoñible dos impostos patrimoniais.

Dado o escaso tempo transcorrido, non sempre se pode contar con datos e experiencia suficiente para valorar os efectos das correspondentes medidas. Por outra banda, non todos os desenvolvementos regulamentarios da lei 11/2021 puidéranse realizar. Aquí cómpre destacar que coa aprobación da Orde HFP/115/2023 detallouse a lista de xurisdicións non cooperativas, no que supón a primeira actualización expresa da lista española de paraísos fiscais desde o seu establecemento en 1991.

Resulta moi relevante, canto a valorar non só a medida de limitación de pagamentos en efectivo, senón tamén a mellora na loita contra a fraude, acudir aos datos estatísticos do Banco de España. Estes datos reflicten o continuado aumento dos pagamentos mediante tarxeta de crédito, mentres, ao mesmo tempo, diminúen as retiradas de efectivo nos caixeiros.

En relación coas cinco medidas recollidas no CID , e en xeral, non só coas demais, senón tamén co traballo da Administración Tributaria, e a mellora da conciencia fiscal dos cidadáns, é interesante avaliar a redución da fraude fiscal mediante a comparación de magnitudes tributarias con determinadas variables macroeconómicas. Este é a formulación que se recolle, tamén, no Plan Estratéxico 2020-2023 da Axencia Tributaria. A conclusión máis relevante é que a base impoñible agregada dos principais impostos medrou máis que a demanda interna nominal. O impulso máis importante tivo lugar en 2021, ano de aprobación da lei contra a fraude, e no informe de avaliación correspondente a ese ano, a diferenza situábase xa en 4,7 puntos.

Ademais das cinco medidas citadas, na avaliación intermedia analízanse outras 17 medidas, algúns referentes a impostos concretos, como o imposto de saída (ou exit tax) que se aplica en IRPF, ou a nova regulación da  SICAV que se aplica no Imposto Sobre Sociedades.

Tamén hai medidas que se refiren á aplicación de calquera tributo do sistema tributario, como o novo réxime de recargas por pagamentos voluntarios extemporáneos, ou os supostos de inaplicación de recargas, substituíndose por xuros de mora. Estas medidas, que fomentan e facilitan o cumprimento voluntario, aínda que sexa tardío, do contribuínte, foron valoradas moi positivamente polos informes e as achegas externas á Administración tributaria.

Hai, igualmente, medidas que dan potestades á Administración tributaria, como os novos supostos de responsabilidade ou a posibilidade de adoptar medidas preventivas no procedemento de suspensión. Aquí recoñécese expresamente que estas medidas se consideran necesarias para evitar casos patolóxicos, pero que é conveniente reforzar a motivación e a proporcionalidade na adopción das mesmas, así como axilizar a resolución das reclamacións contra as mesmas, destinando medios para ese fin, o que xa se está facendo.

Aos interesados, se lles recomenda a lectura íntegra desta avaliación intermedia  e, por suposto, dentro duns meses, da avaliación definitiva, en que, ademais, figurarán as propostas de reforma para a mellora da prevención e loita contra a fraude, e para facilitar o cumprimento das obrigas tributarias dos contribuíntes.