No plan estratéxico da Axencia Tributaria 2024-2027, dentro dos seus eixes vertebradores, xunto á asistencia ao contribuínte, as actuacións preventivas e a estratexia de comunicación aparece, como non podía ser doutro xeito, o control da fraude.

Dentro do mesmo, no subapartado c.10 faise referencia ás “actuacións complexas de control en materia de recadación”, onde podemos ler, como algo novo, que:

“Desde outro punto de vista, débese facer referencia ao exercicio de accións civís en defensa do crédito público. Trátase de casos en que os mecanismos de recuperación de débeda de que está dotada a Axencia Tributaria móstranse insuficientes para lograr a fin perseguida, polo que ten que acudir á tutela xudicial para conseguir o mesmo, a través do exercicio de accións no ámbito xurisdicional civil. Así pois, é un feito que a mellor defensa recadadora dos dereitos da Facenda Pública estatal fai necesario acudir ás accións civís”.

Isto merece comentario e reflexión e é que acaso debamos modular a resposta que, desde a recadación do crédito público, estamos dando á fraude de acredores.

Se acudimos ao dicionario panhispánico do español xurídico veremos que “fraude de acredores” defínese como acto do debedor, xeralmente simulado e rescindible, que deixa ao acredor sen medio de cobrar o que se lle debe.

Estas ideas non son complexas e non deben complicarse. Todo acredor espera cobrar o que se lle debe e para iso conta co patrimonio do seu debedor. O problema xorde cando este patrimonio se esfuma e non por azares, senón por actos do debedor e do seu grupo de confianza, que como se dicía, deixan ao acredor sen medio de cobrar o que se lle debe.

Cando isto lle acontece ao acredor privado, a xurisprudencia civil tennos o devandito que a fraude de acredores poderá servir de fundamento á acción rescisoria, á nulidade por simulación contractual por inexistencia de causa, e ademais, á acción de nulidade por causa ilícita.

Isto pode resultar complexo e debemos explicar estes tres remedios que dispensa o dereito civil ao acredor frustrado:

• Na simulación absoluta o contrato polo que os bens saíron do patrimonio do debedor, lisa e sinxelamente, non existe – pensemos nunha venda sen prezo-, pois carecendo de causa, adoece dun defecto insubsanable.

• Na nulidade por causa ilícita, sendo o contrato real e existente, o propósito ilícito buscado por ambas as dúas partes foi elevado pola xurisprudencia á categoría de causa ilícita determinante da nulidade do contrato. Nesta figura a fraude de acredores non é a consecuencia do contrato, senón a súa causa que, por seu ilicitud determina, desde a súa xénese, a súa ineficacia estrutural.

• O remedio pauliano é acaso o máis complexo, pois o contrato nace perfecto e válido, pero devén fraudulento polo dano que en definitiva causa ao acredor. Neste remedio o importante é o dano e non a intención, importando a dilixencia para coñecer que se pode causar un dano máis que o exacto grao de coñecemento, chegando o remedio que hai que ser obxectivo para o caso das disposicións ou título lucrativo ou gratuíto.

En conclusión e para que se entenda, a fraude de acredores pode ser buscado e querido polo debedor e por membros do seu grupo de confianza que con el colaboran en ocultar os bens ao acredor. Neste caso o remedio é a nulidade dos contratos, xa sexa por inexistencia de causa, xa sexa por causa ilícita, e a consecuencia é o retorno dos bens ao debedor e a reconstrución da garantía patrimonial de que gozaba o acredor.

E se a fraude de acredores non é unha causa, senón unha mera consecuencia, se o importante non era a intención, senón o dano causado en definitiva, o remedio é o pauliano, que non reconstrúe o patrimonio do debedor, senón que opera o efecto repristinatorio do embargo, isto é, respecta o acto dispositivo realizado, pero permite ao acredor prexudicado proceder ao embargo do ben no patrimonio do adquirente que, malia non ser debedor, deberá sufrir o embargo.

Este é basicamente o esquema civil de tutela fronte ao fraude de acredores, e o que acontece é que cando quen sofre a fraude é o acredor público, estando como está investido de autotutelas, ten á súa disposición un remedio propio e específico, cal é o artigo 42.2 a) LGT.

Este precepto vénnos a dicir que serán responsables solidarios do pagamento do debido e ata o importe do valor dos bens e dereitos ocultados, os que coa finalidade de impedir a actuación da Administración tributaria fosen causantes ou colaboradores na devandita ocultación.

Vemos con nitidez que estamos falando do mesmo, de fraude de acredores, que a conduta sufrida polo acredor é a mesma e que o que diverge é o remedio aplicado.

É por iso que a xurisprudencia xa contenciosa tennos o devandito que a facultade contida no artigo 42.2 a) LGT permite a protección do crédito público sen necesidade de acudir a accións de nulidade ou rescisión.

E é que, o que para o acredor privado son accións de nulidade ou rescisión a exercitar ante o xuíz civil, que permiten ben reconstruír o patrimonio ou repristinar o embargo, para o acredor público é unha facultade que, con autotutelas, permite declarar débeda no responsable do dano, co límite do valor dos bens ocultados.

Pero debemos entender que a Administración ten á súa disposición todos estes remedios, que acaso a declaración de responsabilidades deba ser, por eficacia, a súa primeira opción, pero que, se esta vía fallase nada impide o emprego de calquera outra de que o ordenamento pon á súa disposición, como poida ser a revocatoria ou a de nulidade por simulación, e así podemos lero na STS 24-04-2013, Sala do Civil, recurso de casación 2108/2010.

E isto é o que nos di o parágrafo referido do plan estratéxico da Axencia Tributaria 2024-2027, que para a mellor defensa recadadora dos dereitos da Facenda Pública estatal faise necesario acudir ás accións civís, e para ilustrar esta idea, ofrecemos dous exemplos:

• Pode acontecer que prescribise o dereito a declarar a responsabilidade tributaria do artigo 42.2 a) LGT.

  Pois ben, nada impide se se dan os seus requisitos que a Administración tributaria acuda á acción de nulidade por simulación que, como é por todos sabido, é por definición imprescritible como pode lerse, por exemplo, na STS 19-11-2015, Civil recurso de casación 1329/2014.

• Pode acontecer que na conduta que causa un dano ao acredor público estea implicado alguén de quen non poida predicarse o elemento subxectivo do artigo 42.2 a) LGT, pensese nunha doazón feita, en fraude do acredor público, a un menor de idade.

  Pois ben, nada impide que a Administración acuda ao remedio pauliano que, para o caso de actos a título gratuíto, dispensa un remedio obxectivo, sen necesidade de acudir ao plano da conciencia ou culpabilidade, como nos deixou o devandito a STS 07-09-2012, Civil recurso de casación 560/2010.

En suma e conclusión, debemos reflexionar sobre o feito de que para a mellor defensa recadadora dos dereitos da Facenda Pública estatal faise necesario acudir ás accións civís.