Joan den abenduan, Ogasuneko eta Funtzio Publikoko Ministerioak iruzur fiskalaren aurkako prebentzio eta borrokarako neurriei buruzko 11/2021 Legearen ondorioen tarteko ebaluazioa argitaratu zuen bere webgunean, oro har 2021eko uztailaren 11n sartu baitzen indarrean. Ebaluazio hori Berreskurapen, Eraldaketa eta Erresilientzia Planaren (PRTR, gaztelaniazko siglei dagokienez) 27. osagaiaren lehen erreformako 377. mugarria betetzeari dagokio. Espainiaren nazioarteko konpromisoak, 27. osagaiari dagokionez (iruzur fiskalaren aurkako borroka), iruzur fiskalaren aurkako lege bat onartzea ez ezik (11/2021 legea), bi ebaluazio egitea barne hartzen zuen ere: bata tartekoa 2022ko azken hiruhilekoan, eta bestea behin betikoa, 2023aren amaieran.

Ebaluazio-txostena egiteko, Enpresa Handien Foroaren, Espainiako Administrazio-kudeatzaileen Elkargoen Kontseilu Nagusiaren eta Zerga-aholkularien Espainiako Elkartearen (AEDAF, gaztelaniazko siglei dagokienez) ekarpenak jaso ziren. Bestalde, Zergak eta Lehiakortasuna Fundazioak (FIyC) eta FIDE Fundazioak lantalde bana sortu zuten, eta horien txostenak tarteko ebaluazioan kontuan hartu eta aipatu ziren. Talde horiek lanean jarraitu dute 11/2021 Legearen behin betiko ebaluazioan laguntzeko. Ogasuneko Estatu Idazkaritzak eta Zerga Agentziak erakunde horien guztien laguntza eta profesionalek ebaluazioan egindako lana eskertu dute.

Tarteko ebaluazioaren txostenean 11/2021 Legean sartutako 22 erreforma-neurri nagusi baloratu ziren. Alde batetik, berariaz aipatu ziren bost neurriak ebaluatu ziren, CID (Council Implementing Decisionedo Kontseiluaren Betearazpen-erabakia). Honako hauek dira neurri horiek:

1. Eragiketa ekonomiko jakin batzuetarako eskudiruzko ordainketak mugatzea, eragiketen trazabilitatea erraztuz eta iruzurrezko portaerak zailduz.
2. Ogasun Publikorako zordunen zerrendaren erregimenaren eremu subjektiboa eta objektiboa zabaltzea.
3. Erabilera bikoitzeko softwarea debekatzea.
4. «Paradisu fiskala» kontzeptua hedatzea, gardentasunaren, zergak ez ordaintzearen eta lehentasunezko araubide fiskal kaltegarrien irizpidearen arabera; hots, eskumen ez-kooperatiboaren kontzeptu berria.
5. Erreferentzia-balioa ondare-zergen zerga-oinarri berri gisa sartzea.

Denbora gutxi igaro denez, ezin da beti datu eta esperientzia nahikorik izan dagozkion neurrien ondorioak baloratzeko. Bestalde, 11/2021 Legearen erregelamendu bidezko garapen guztiak ezin izan ziren burutu. Hemen, HFP/115/2023 Agindua onartzearekin batera, eskumen ez-kooperatiboen zerrenda zehaztu zela nabarmendu behar da, hots, paradisu fiskalen Espainiako zerrendaren lehen berariazko eguneratzea, 1991n ezarri zenetik.

Eskudiruzko ordainketak mugatzeko neurria ez ezik, iruzurraren aurkako borroka hobetzeko neurria ere baloratzeari dagokionez, oso garrantzitsua da Espainiako Bankuaren estatistika-datuetara jotzea. Datu horiei jarraikiz, kreditu-txartelaren bidez egindako ordainketen kopuruak gora egin du etengabe, eta, aldi berean, kutxazainetatik ateratako eskudiru-kopuruak behera egin du.

Txostenean jasotako bost neurriei dagokienez, CID eta, oro har, gainerakoekin ez ezik, Zerga Administrazioaren lanarekin eta herritarren kontzientzia fiskalaren hobekuntzarekin ere, iruzur fiskalaren murrizketa ebaluatzea interesgarria da, zerga-magnitudeak aldagai makroekonomiko jakin batzuekin alderatuz. Ikuspegi hori Zerga Agentziaren 2020-2023 Plan Estrategikoak barne hartzen du ere. Ondoriorik garrantzitsuena zerga nagusien zerga-oinarri agregatua barne-eskari nominala baino gehiago hazi dela da. Bultzadarik garrantzitsuena 2021ean eman zen (iruzurraren aurkako legea onartu zen urtean) eta urte horri dagokion ebaluazio txostenean (aldea 4,7 puntukoa zen jada).

Aipatutako bost neurriez gain, tarteko ebaluazioan beste 17 neurri aztertzen dira, batzuk zerga zehatzei buruzkoak, hala nola irteera-zerga (edo exit tax) PFEZn aplikatzen dena, edo Sozietateen gaineko Zergan aplikatzen den SICAVren araudi berria.

Zerga-sistemako edozein zerga aplikatzeari buruzko neurriak ere badaude, hala nola garaiz kanpoko borondatezko ordainketengatiko gainordainen araubide berria, edo gainordainak ez aplikatzeko kasuak (horien ordez berandutze-interesak ezarriz). Neurri horiek zergadunaren borondatezko betetzea sustatzen eta errazten dute (berandu ordaintzen badute ere), eta zerga-administrazioari egindako txostenek eta kanpoko ekarpenek oso positibotzat jo dituzte.

Era berean, zerga-administrazioari ahalak ematen dizkioten neurriak badaude, hala nola erantzukizun-kasu berriak edo etete-prozeduran kautelazko neurriak hartzeko aukera. Hemen, berariaz aitortzen da neurri horiek beharrezkotzat jotzen direla kasu patologikoak saihesteko berariaz aitortzen da. Hala ere, komenigarria da neurri horiek hartzeko motibazioa eta proportzionaltasuna indartzea, baita neurri horien aurkako erreklamazioen ebazpena arintzea ere, horretarako bitartekoak jarriz (dagoeneko egiten ari dena).

Interesdunek tarteko ebaluazio hori osorik irakur dezatela gomendatzen da, eta, jakina, hilabete batzuk barru, behin betiko ebaluazioa irakurtzea. Gainera, ebaluazio horrek iruzurra saihesteko, haren aurkako borroka hobetzeko eta zergadunek zerga-betebeharrak betetzea errazteko erreforma-proposamenak barne hartuko ditu.