Os impostos reportados e os ingresos tributarios

En 2020 os impostos reportados diminuíron un 9,1% (Cadro 1.4). No caso dos catro grupos principais de impostos a caída foi algo menor, dun 8,7 %(Cadro 1.3). A taxa é similar á que rexistraron os ingresos tributarios (-8,8 %). As diferenzas conceptuais que separan estas medidas anuláronse en 2020 (paso devindicación a caixa no Gráfico 1.17). Hai que ter en conta que, con respecto á devindicación, a variación dos ingresos en caixa viuse afectada, de forma positiva, polo impacto dos cambios normativos e de xestión (en particular polas devolucións extraordinarias que se fixeron en 2019), pero, de forma negativa, polo pagamento das elevadas solicitudes de devolución que se presentaran nese ano e realizáronse en 2020.

Como se acaba de dicir, unha das razóns polas que os ingresos se moveron a un ritmo distinto de que se observou nos impostos reportados, e en xeral da traxectoria que seguiron os indicadores de actividade e consumo, foi o impacto que tiveron en 2020 os cambios normativos e de xestión. Estes influíron na taxa de variación dos ingresos no conxunto do ano (o seu efecto estimouse en 2.940 millóns, 1,4 puntos de crecemento), pero sobre todo afectaron á súa distribución dentro do ano xa que os máis relevantes consistiron no adiamento do pagamento.

Ao analizar as medidas normativas e de xestión, o primeiro que se debe facer é separar dous bloques claramente diferenciados. Por un lado, incluiríanse as medidas alleas ao COVID que na súa maior parte eran, ademais, previas á aparición deste . O impacto deste grupo de medidas foi positivo por valor de case 4.000 millóns. Por outro, estarían as medidas de distinto tipo que se foron tomando desde mediados de marzo, a maior parte delas co obxecto de limitar os efectos da pandemia sobre as obrigas dos contribuíntes. En conxunto estas medidas restaron algo máis de 1.000 millóns á recadación. O característico destoutras outras medidas foi que en moitos casos supuñan o adiamento ou o atraso do pagamento, de xeito que o seu impacto foi moi desigual ao longo do ano, chegando a supor nos primeiros meses da súa entrada en vigor unha perda de ingresos de máis de 4.300 millóns, moderandose progresivamente o impacto nos meses posteriores segundo íanse ingresando esas obrigas adiadas.

Canto ás medidas sen relación co COVID , boa parte non son impactos propios de 2020, senón de 2019, pero que se deben ter en conta ao afectar á taxa de variación entre ambos os dous anos. Nesta situación están as devolucións pola prestación de maternidade no IRPF, as derivadas de sentenzas no Imposto sobre Sociedades e no Imposto sobre Sucesións e Doazóns, e os aboamentos polos DTA (Activos por Imposto Diferido) tamén en Sociedades. Todas elas foron realizadas de maneira extraordinaria en 2019, alterando negativamente a comparación co ano anterior e ao contrario en 2020. Outros impactos, aínda que se producisen en 2020, eran tamén consecuencia de decisións anteriores. Foi o caso do efecto en 2019 sobre a cota anual do IRPF da liquidación do imposto asociado ás prestacións por maternidade paga en 2018 (antes da sentenza) e da ampliación das deducións familiares (iniciada en 2018, pero completada na declaración de 2019 presentada en 2020); do aumento dos ingresos pola recuperación do Imposto sobre o Valor da Produción da Enerxía Eléctrica; do incremento na recadación do Imposto sobre Hidrocarburos polo desprazamento a 2020 de parte dos ingresos derivados do cambio na tarifa autonómica que tivo lugar en 2019; e das perdas polo Gravame sobre Lotarías ao elevarse o limiar de exención. Ademais, rexistráronse ingresos e devolucións extraordinarias no Imposto sobre Sociedades por sentenzas ditadas en 2020; nos primeiros o importe foi de 1.081 millóns e nas segundas de 406 millóns (os intereses xerados pola declaración de inconstitucionalidade do RDL 2/2016 que modificou a forma de cálculo dos pagamentos fraccionados).

Pola súa banda, as medidas aprobadas para combater as consecuencias do COVID pódense agrupar en tres tipos. En primeiro lugar, están as medidas destinadas a facilitar o cumprimento das obrigas fiscais. Neste grupo inclúense o atraso na presentación de autoliquidacións desde o 15 de abril ao 20 de maio para empresas con volume de operacións inferior a 600 mil euros (RDL 14/2020); a concesión de adiamentos a empresas cun volume de operación non superior aos 6 millóns de euros e débeda tributaria inferior a 30 mil euros (RDL 7/2020), a aquelas con débedas derivadas de declaracións aduaneiras (exceptuado o IVE; RDL 11/2020) e aos contribuíntes á espera da concesión do financiamento recollido no RDL 8/2020 (RDL 15/2020); e a suspensión de prazos das débedas tributarias (RDL 8/2020 e RDL 15/2020), derivadas, entre outros, dos vencementos dos acordos de adiamento e fraccionamento concedido con anterioridade ao estado de alarma (prazos que, nos momentos de confinamento estrito, co peche de oficinas, podían ser difíciles de cumprir). Nos tres casos trátase dun adiamento dos pagamentos por parte dos contribuíntes. Por iso, o impacto inicial que tiveron estas medidas foise diluíndo co paso dos meses. A primeira medida (atraso na presentación das autoliquidacións) foi, neste sentido, un caso extremo: o impacto negativo produciuse no mes de abril e recuperouse por completo en maio. Nos outros dous (adiamentos e suspensión) o impacto inicial (2.584 millóns e 1.629, respectivamente) foise reducindo conforme íanse ingresando as cantidades adiadas, especialmente nos meses de outubro e novembro, coincidindo co final do prazo de seis meses concedidos. Non todas as cantidades foron recuperadas no ano, de xeito que o impacto anual foi negativo.

A respecto disto hai que aclarar que a cifra de adiamentos comentada anteriormente (2.584 millóns) non se corresponde estritamente cos solicitados ao abeiro dos RDL 7, 11 e 15 (por valor de 2.511 millóns) ao incluírse tamén outros adiamentos que, sen axustarse ás condicións deses RDL , cualificáronse como de carácter extraordinario con respecto á evolución normal da serie. A efectos prácticos a diferenza entre considerar unha ou outra cifra é pouco importante, sobre todo considerando que o ritmo de recuperación dos dous tipos de adiamentos foi similar (ata final de ano recuperouse aproximadamente o 92% dos importes implicados nos adiamentos concedidos).

O segundo tipo de medidas foron aquelas que tiñan como obxectivo o de reducir os pagamentos fraccionados das pequenas empresas. Isto fixose a través de dúas vías. A primeira foi a posibilidade de cambiar a forma de liquidación dos pagamentos fraccionados, opción que foi aprobada no RDL 15/2020. Este RDL permitía, por un lado, aplicar no IRPF a estimación directa en 2020 sen impedir a volta á estimación obxectiva en 2021, e, por outro, no Imposto sobre Sociedades pasar a tributar segundo os beneficios realmente obtidos en lugar de facero pola última cota anual presentada. Neste último caso, no primeiro pagamento puidéronse acoller os contribuíntes con volume de operacións inferior a 600 mil euros e desde o segundo pagamento tamén aqueles con volume de operacións menores de 6 millóns. A segunda vía foi a eliminación na estimación obxectiva do cómputo como días de exercicio da actividade, dos días naturais en que estivese declarado o estado de alarma (RDL 15/2020).

E o terceiro tipo de medidas foron as relacionadas co IVE, que se presentaron de tres formas: posibilidade de cambio na forma de liquidación e eliminación dos días en estado de alarma para os suxeitos pasivos acollidos ao Réxime Simplificado (RDL 15/2020), a semellanza dos contribuíntes en estimación obxectiva do IRPF; aplicación do tipo cero nas entregas, importacións e adquisicións intracomunitarias de bens necesarios para combater os efectos do COVID cuxos destinatarios fosen entidades públicas, clínicas e centros hospitalarios ou entidades privadas de carácter social (RDL 15/2020; en principio desde o 22 de abril ata o 31 de xullo, aínda que posteriormente foi prolongado); e a rebaixa do tipo ao 4 %aos libros, xornais e revistas dixitais (RDL 15/2020). Tamén se aprobaron outras rebaixas de tipos no IVE (ao 4 %para as máscaras cirúrxicas cando o destinatario é distinto de que se benefician do tipo do 0 %), pero pola súa data de aprobación (RDL 34/2020, do 17 de novembro) os seus efectos sos empezáronse a notar nos ingresos en 2021.

Detallando por figuras o imposto reportado e os ingresos, en 2020 o IRPF reportado foi practicamente igual ao de 2019 (+0,1%; Cadro 2.1). A lixeira caída das rendas das familias compensouse co aumento do tipo efectivo, incremento que obedeceu máis aos cambios na composición do imposto que para ese fin de medidas normativas, que, en termos de devindicación, apenas tiveron impacto.

As retencións sobre as rendas do traballo e actividades económicas medraron un 1% (Cadro 2.3). O crecemento foi o mesmo que nos salarios, aínda que cunha clara diferenza entre os privados (que caeron un 1,8 %) e os públicos (que aumentaron un 8,1%, máis que en 2019). Tamén nas pensións o crecemento en 2020 foi superior ao rexistrado en 2019 (5,1% vs. 4,9 %). Pola súa banda, as retencións de capital diminuíron un 18,1% en 2020 (Cadro 2.1). Delas , as retencións por rendas de capital mobiliaria (ligadas á evolución dos dividendos) diminuíron un 23,9% e as retencións por arrendamentos (locais principalmente) caeron un 12,1%, mentres que as retencións derivadas das ganancias patrimoniais obtidas en fondos de investimento incrementáronse nun 14,3 %. Por último, os pagamentos fraccionados perderon un 13,3%. Estes pagamentos si se viron afectados polas medidas normativas dirixidas aos empresarios en módulos (posibilidade de cambio de modalidade, eliminación do cómputo dos rendementos dos días en estado de alarma, redución xeral do 20 %e especial do 35 %para algunhas actividades). O seu impacto estímase en 87 millóns.

Os ingresos por IRPF acadaron en 2020 a cifra de 87.972 millóns, un 1,2% máis que en 2019. Os ingresos beneficiáronse da comparación co ano 2019 en que se realizou a maior parte das devolucións ligadas ás prestacións de maternidade. En conxunto, esta e outras medidas achegaron case 1.100 millóns (Cadro 1.5) ao incremento dos ingresos, de maneira que, sen eles, o crecemento da recadación sería próximo a cero, similar ao do imposto reportado. Houbo partidas cun bo comportamento como as retencións públicas (salarios e pensións), o resultado da declaración anual e, aínda que con achega marxinal, as retencións por fondos de investimento. O resto de ingresos (retencións do traballo no sector privado, pagamentos fraccionados das empresas persoais, retencións por rendas de capital mobiliaria e por arrendamentos) diminuíron como consecuencia da situación xeral.

En 2020 o Imposto sobre Sociedades reportadas diminuíu un 21,6% (Cadro 3.1). A maior parte do imposto procede dos pagamentos fraccionados, que caeron un 25,4%. A caída foi maior nos grupos consolidados (-37,6 %) debido, dun lado, aos seus peores resultados e, doutro , á importancia que habitualmente ten o pagamento mínimo sobre os beneficios nestas empresas. No resto, os pagamentos das grandes empresas non pertencentes a grupos reducíronse un 15,7% e os das pemes un 5,1%.

Os ingresos polo Imposto sobre Sociedades diminuíron ata os 15.858 millóns, un 33,2% menos que en 2019. Un terzo da caída dos ingresos foi consecuencia da xestión das devolucións e doutros elementos fóra da evolución dos beneficios. En 2020 realizáronse as devolucións do exercicio 2018, moi elevadas polos altos pagamentos fraccionados que se fixeron entón. Ademais, en 2019 o ritmo de devolucións foi inferior ao habitual (Cadro 3.3). Se se corrixe este impacto negativo, canda o positivo que proporcionaron algúns ingresos extraordinarios e o causado pola comparación co ano 2019 en que houbo devolucións extraordinarias (Cadro 1.5), o descenso sería de arredor do 23 %, máis acorde co imposto reportado.

O IVE reportado no período caeu un 13,6% en 2020, algo máis que o gasto suxeito, dada a lixeira baixada que se produciu no tipo efectivo (Cadro 4.1). O IVE bruto reduciuse un 10,8%, pero as solicitudes de devolución caeron a un ritmo moito menor (-2,9 %), polo avance das solicitudes de devolución anual presentadas polo colectivo de declarantes máis fortemente afectado pola crise provocada pola pandemia. O menor descenso das devolucións explica a maior caída do IVE neto.

A recadación por IVE descendeu un 11,5%, ata os 63.337 millóns (Cadro 4.2). A caída foi menos intensa que no IVE reportado, debido, por un lado, a que a recadación do primeiro trimestre de 2020 e parte da do segundo corresponde a devindicacións que aínda non estaban afectados pola crise do COVID e, por outro, ao incremento dos ingresos asociados aos maiores adiamentos solicitados.

Os Impostos Especiais reportados foron un 13,3% inferiores aos de 2019 (Cadro 5.1). Todas as figuras diminuíron. O Imposto sobre Hidrocarburos perdeu un 17% do reportado un ano antes (Cadro 5.5). O comportamento de cada un dos principais produtos permite ver o distinto grao en que se viron afectados pola caída da actividade e as limitacións á mobilidade: -20,9% en gasolina (ligada ao consumo),-17,2% en gasóleo de automoción (máis relacionado co transporte) e +0,8% en gasóleo bonificado (labores agrícolas e pesqueiras, e calefacción). O Imposto sobre Labores do Tabaco diminuíu un 4,2% (Cadro 5.6), concentrandose a caída nos cigarros (-5,4 %; no resto de labores o imposto medrou un 5,5 %). O Imposto sobre a Electricidade contraeuse un 9,7% (Cadro 5.7). A súa evolución foi similar á dos hidrocarburos, seguindo o ritmo das restricións, pero sempre con caídas máis moderadas, incluso a pesar da diminución dos prezos, debido ao seu maior vinculación co consumo dos fogares. Nos impostos sobre o alcohol a caída foi moi pronunciada: -30,4% no Imposto sobre o Alcohol e Bebidas Derivadas (Cadro 5.2) e-12% no Imposto sobre a Cervexa (Cadro 5.3). As razóns destes descensos encóntranse nas limitacións de aforamento na hostalaría e a restauración e nas restricións á mobilidade que se estableceron, en distintos graos, desde que comezou o primeiro estado de alarma. O Imposto sobre o Carbón volveu reducirse, nesta ocasión un 57,5%, aínda que a súa caída nada tivo que ver coa situación provocada pola pandemia, senón, como xa aconteceu en 2019, co abandono do carbón como materia prima na xeración de electricidade.

A recadación por Impostos Especiais reduciuse ata os 18.790 millóns, un 12,1% por debaixo dos ingresos rexistrados en 2019. Diminuíron algo menos que o imposto reportado grazas ao paso do período de devindicación ao de caixa (esta inclúe datos positivos de 2019 e non os últimos negativos de 2020, que pasan a 2021). As medidas normativas e de xestión (os restos da tarifa autonómica no Imposto sobre Hidrocarburos e as aprobadas para facilitar o cumprimento das obrigas tributarias) apenas achegan uns millóns.

Os ingresos das figuras diferentes das catro principais ascenderon a 8.095 millóns en 2020, un 12,6% por debaixo do recadado en 2019. Agás nos impostos ambientais e no Imposto sobre Sucesións e Doazóns (outros ingresos do Capítulo I), ambos os dous casos afectados por cambios normativos ou de xestión en 2019, no resto das figuras os ingresos diminuíron. No Imposto sobre a Renda dos Non Residentes a caída foi do 36,2 %. Estes ingresos xa descenderan en 2019, pero a situación económica xeral e o descenso dos dividendos en particular provocaron que as perdas se acentuasen. Os impostos ambientais (Cadro 6.2) aumentaron un 37,1%, aínda que debido exclusivamente á menor recadación de 2019 como consecuencia do RDL 15/2018 que suprimiu temporalmente o Imposto sobre o Valor da Produción Eléctrica no cuarto trimestre de 2018 e o primeiro de 2019, trimestres ambos os dous que debían haberse ingresado nese ano. É por iso que esta figura, a de máis peso dentro da tributación clasificada como ambiental, medrou un 59,7%. A recadación (1.146 millóns) foi, porén, moi inferior á que era normal anos antes (preto dos 1.500 millóns). Tamén os ingresos do Imposto sobre Gases Fluorados quedaron, por terceiro ano consecutivo, por debaixo dos obtidos o ano anterior (-16,7% en 2020). No referente a outras figuras do capítulo II, nos Impostos sobre Tráfico Exterior (Cadro 6.3) os ingresos diminuíron un 16,2%, en coherencia coa drástica redución que sufriu o comercio internacional, e no Imposto sobre as Primas de Seguros (Cadro 6.4) permaneceron practicamente iguais aos de 2019 (-0,3 %), favorecidos polo adiantamento dalgunhas operacións a 2020 (para evitar a subida do tipo vixente desde 2021), que compensou a caída do resto do ano. No referente aos ingresos do Capítulo III, descenderon un 21,2% (Cadro 0), con caídas do 33,3 %nas taxas e do 10,5 %nos outros ingresos. A primeira tivo basicamente dúas causas (Cadro 6.6): a menor produción de enerxía eléctrica de orixe hidráulica en 2019 (Canon polo aproveitamento de augas continentais para a produción de enerxía eléctrica) e os problemas de xestión, algúns deles consecuencia das medidas tomadas para combater a pandemia (Taxa Radioeléctrica, Taxa de Expedición de DNI e pasaportes e Taxa de Telecomunicacións).