Os impostos reportados e os ingresos tributarios

Os impostos reportados medraron un 13,1% en 2022 (Cadro 1.4 ). Nas catro principais figuras o aumento foi do 13,2 %(Gráfico 1.21 e Cadro 1.3 ). Dada a estabilidade do tipo efectivo medio, o crecemento debeuse exclusivamente ao aumento das bases. A pequena diferenza entre ambos os dous agregados explícase porque a positiva evolución de figuras como o Imposto sobre a Renda dos non Residentes, o Imposto sobre o Tráfico Exterior e as Primas de Seguro foi contrarrestada en gran medida pola forte caída dos ingresos asociados coa fiscalidade ambiental, debido á supresión temporal do Imposto sobre o Valor da Produción de Enerxía Eléctrica.

Os ingresos tributarios medraron por riba dos impostos reportados, un 14,4%. O feito de que nos primeiros meses de 2022 ingresásense as devindicacións correspondentes aos últimos meses de 2021, cun mellor comportamento xeral aos asociados á parte final de 2022, que pasan a recadarse ao ano seguinte, é a principal explicación desta diferenza.

Un aspecto salientable en 2022 foi o importante papel que xogaron os cambios normativos e de xestión, que restaron 7.200 millóns aos ingresos en termos de caixa. No  Cadro 1.5 pódese encontrar o detalle das medidas tidas en conta. O impacto estimado supón que, sen estas medidas, os ingresos medrasen un 3,2% máis.

As medidas que influíron nos ingresos foron de moi diversa índole e agrupáronse en catro bloques distintos: o grupo relacionado coas que foron postas en marcha ao longo de 2020 para combater, de distintas formas, os efectos do COVID ; un segundo bloque comprendería os cambios normativos incluídos nos OXE-2021 e que aínda teñen efectos sobre os ingresos de 2022; un terceiro conxunto de medidas serían as aprobadas co fin de paliar o impacto da subida dos prezos da electricidade; e un último grupo que recollería ingresos e devolucións de carácter extraordinario.

Antes de entrar no detalle dos importes, cómpre aclarar que as cifras están calculadas para os efectos da caixa e co obxectivo de corrixir todos aqueles elementos que poden distorsionar a taxa de variación. O primeiro aspecto é importante por canto algunhas das medidas tiveron un efecto moi diferente en devindicación e en caixa polo cherna feito do desprazamento entre o período en que se xera a obriga e o momento do ingreso. Un exemplo claro é a rebaixa do tipo de IVE do 21 ao 5 %aplicable ao gas natural, que entrou en vigor en outubro de 2022, pero só afectou aos ingresos en caixa de decembro. E é máis evidente naquelas medidas que se implementan na súa maior parte na declaración anual do imposto. Así, as subidas de tipos a rendas altas no IRPF incluído nos OXE-21 repercutiu na cota ingresada en 2022, e algo similar ocorreu coa limitación á exención de rendas exteriores no imposto sobre Sociedades. No referente ao segundo dos aspectos, a influencia na taxa de variación, obriga a ter en conta non só as medidas con comezo en 2022, senón tamén aquelas que, sendo de anos anteriores, alteran a comparación con 2022.

Como xa aconteceu en 2021, as medidas con maior impacto sobre a recadación en 2022 foron as dirixidas a atenuar a subida dos prezos da electricidade e o gas. En conxunto esas medidas supuxeron a perda de 6.636 millóns. De novo hai que lembrar que este é o efecto diferencial con respecto a 2021. Se se suman os impactos de 2021 e 2022 para ter a redución de ingresos nun ano natural, o resultado sería de 8.241 millóns (esta cifra non é o impacto completo de todas as medidas aprobadas en 2021 e 2022 porque nalgún caso non transcorreron doce meses desde que se puxeron en marcha). A maior perda produciuse pola supresión do Imposto sobre o Valor da Produción da Enerxía Eléctrica (3.399 millóns). En 2021 xa estaba en suspenso o imposto, primeiro no terceiro trimestre e máis tarde no cuarto, aínda que na recadación de caixa só notouse no ingreso do terceiro en novembro (o cuarto teríase que ingresar en febreiro de 2022). En 2022 a eliminación do imposto estivo vixente todo o ano. En segundo lugar, está o impacto de 1.705 millóns pola baixada do tipo (do 5,11 %ao 0,5 %) no Imposto Especial sobre a Electricidade. A medida entrou en vigor a mediados de setembro do 2021, de maneira que o maior efecto sobre os ingresos produciuse en 2022. Pola súa banda, a rebaixa do tipo de IVE aplicable (principalmente) ao consumo doméstico de electricidade tivo un impacto negativo sobre os ingresos en 2022 de 1.313 millóns. A rebaixa foi inicialmente do 21 ao 10 %, pero desde mediados de 2022 o tipo pasou a ser do 5 %. O impacto inclúe, polo tanto, o período adicional que estivo a medida en 2022 con respecto a 2021 e a nova baixada do tipo. Por último, no mes de decembro os ingresos tamén se viron afectados pola redución do tipo de IVE do 21 ao 5 %aplicable ao gas natural (tamén a madeira e os pellets beneficiáronse do cambio, pero o seu peso é marxinal). A peculiaridade con respecto á medida da electricidade é que o novo tipo aplícase a todas as vendas, non só ás do consumo doméstico. Isto supón que o impacto inicial sobre os ingresos é maior e compénsase en períodos posteriores. Só observarase o impacto neto da medida cando todos os contribuíntes con dereito a deducirse o IVE soportado presentasen as súas declaracións (hai que ter en conta que no IVE só se benefician das rebaixas de tipo aqueles que realmente soportan en última instancia o imposto, é dicir, os consumidores finais e os sectores exentos que non teñen dereito a deducirse o IVE soportado nas súas compras).

Os ingresos e devolucións extraordinarias restaron 1.702 millóns ao crecemento dos ingresos. A maioría concentrouse no Imposto sobre Sociedades (-2.202 millóns). Trátase de devolucións derivadas de sentenzas (arredor de 1.300 millóns) e dos activos fiscais diferidos (DTA). A cifra viuse parcialmente compensada polo impacto positivo rexistrado no IVE, aínda que na súa maior parte eses ingresos son a resposta con signo oposto ás devolucións extraordinarias que se fixeron en 2021.

En 2022 aínda tiveron impacto positivo sobre os ingresos as medidas aprobadas nos OXE-2021 (1.133 millóns). Isto produciuse por dous motivos distintos. Por un lado, o desprazamento aos primeiros meses de 2022 do ingreso das devindicacións de finais de ano. Neste grupo están a subida de tipos en retencións do traballo (13 millóns), bebidas azucradas e Primas de Seguro (75 e 46 millóns respectivamente), e os novos impostos (-23 millóns). Neste caso o efecto neto é negativo porque en decembro de 2022 produciuse o axuste cos territorios forais dos importes ingresados desde a entrada en vigor de ambos os dous impostos. Doutra banda, había medidas cuxo efecto se debía ver ou completar na declaración anual de 2021, como é o caso do aumento de tipos a rendas altas (326 millóns), a modificación dos límites ás achegas a plans de pensións no IRPF (352 millóns), a modificación da exención ás rendas exteriores (333 millóns) e o incremento do tipo nas SOCIMI no Imposto sobre Sociedades (11 millóns).

O resto de medidas son moi diversas, aínda que o seu impacto non é, en conxunto, grande. Están, por un lado, todas as relacionadas dunha ou outra forma co COVID (en total 168 millóns). As máis cuantiosas obedecen a medidas de carácter transitorio con signo contrario ao que tiveron no momento en que foron implementadas (é o caso, por exemplo, da ampliación da redución xeral nos módulos ou da recuperación nos primeiros meses de 2021 de parte dos importes que foran adiados ou suspendidos ao longo de 2020). E, por outro, as tres medidas restantes: as relacionadas co alugamento de locais e a rehabilitación da vivenda da declaración anual do IRPF con efectos sos desde outubro de 2021 e, polo tanto, de moi escasa contía (-7 millóns); a eliminación do Canon polo aproveitamento de augas continentais (-177 millóns) produto, como se dixo, dunha sentenza; e o aumento excepcional dos ingresos no Imposto sobre Gases Fluorados de Efecto Invernadoiro (+21 millóns) como consecuencia do cambio normativo que entrou en vigor en setembro de 2022.

Pasando a analizar o comportamento dos impostos reportados e ingresos por figuras, o IRPF reportado medrou un 13% en 2022, resultado do aumento das bases nun 8,1 %e do tipo nun 4,6 %(Cadro 1.3 ). Non se rexistraba unha taxa tan elevada desde o ano 2006, e hai que lembrar que esta taxa se acada tras medrar un 11,9% en 2021, ano en que xa se superou amplamente o nivel previo á pandemia.

As retencións sobre as rendas do traballo e actividades económicas medraron un 12,4% (Cadro 2.3). Esta positiva evolución apoiouse no bo comportamento das rendas, que se incrementaron nun 7,3 %e no aumento do tipo efectivo nun 4,7 %. O peso destes factores non foi o mesmo en todos os casos. Nos salarios, o incremento dun 9 %da masa salarial explica gran parte da subida das retencións (ata o 11,6 %). As retencións do sector privado tiveron, un ano máis, unha evolución máis positiva (13,6 %), con fortes aumentos tanto nas Grandes Empresas como nas pemes. Os salarios no sector público medraron algo menos, un 7%, debido ao menor pulo da masa salarial. A subida do tipo explica uns tres puntos do aumento das retencións no caso dos salarios privados e arredor de dous puntos nos públicos. Pola súa banda, nas pensións o aumento do tipo situouse arredor do 9 %. Isto, unido ao incremento das rendas, fixo que as retencións medrasen un 17% no ano.

Canto ás retencións á empresa, tanto os pagamentos fraccionados como as retencións sobre actividades económicas aumentaron por segundo ano a bo ritmo (un 17,7% os primeiros e un 10,9% as segundas), grazas á positiva evolución das rendas.

As retencións sobre rendas do capital medraron un 17,6%, (Cadro 2.1 ). O aumento foi especialmente intenso nas retencións sobre as rendas de capital mobiliaria (27,2 %), pero non abondou para recuperar o nivel acadado en 2019. As retencións por arrendamentos, principalmente de locais, subiron un 11,5%, máis do dobre da taxa rexistrada o ano anterior, igualando xa o nivel rexistrado en 2019. No referente ás retencións derivadas das ganancias patrimoniais procedentes de fondos de investimento caeron un 20,6%, tras os fortes avances observados os dous anos previos.

Os ingresos no IRPF medraron un 15,8%, máis do dobre da taxa acadada un ano antes. As principais razóns que están detrás do incremento dos ingresos por IRPF son os aumentos das masas salariais e de pensións e dos seus tipos efectivos, os bos resultados da declaración anual de 2021 presentada a finais de xuño de 2022 e o incremento dos beneficios das empresas persoais. Precisamente o bo resultado da declaración anual explica parte dos case tres puntos de maior crecemento dos ingresos con respecto aos impostos reportados. Ademais, hai que lembrar que en 2022 recadáronse parte das devindicacións asociados ao último trimestre de 2021 cun comportamento mellor ao observado nas devindicacións de finais de 2022 que pasan a recadarse en 2023.

Os ingresos por retencións sobre rendementos do traballo e actividades económicas medraron un 12,6% (6,1% en 2021). O aumento no sector privado foi algo maior que no público (12,9% e 11,7% respectivamente). Dentro do primeiro, foron os ingresos asociados ás pemes os que tiveron un comportamento máis dinámico, cun incremento do 17,3 %fronte ao 10,7% das Grandes Empresas. Nos ingresos por retencións das AA .PP., os procedentes de salarios medraron algo máis do 6 %, mentres que os de pensións escalaron ata o 18,3%.

Os pagamentos fraccionados das empresas persoais, medraron un 21,7%, superando en 716 millóns os ingresos do ano anterior. Este foi un crecemento notable, máis se se ten en conta que xa en 2021 medraron por riba do 17 %.

Os ingresos da declaración anual achegaron 3.300 millóns máis que o ano anterior. As razóns deste resultado son dous: o efecto das medidas normativas (subida de tipos na base do aforro e modificación dos límites nas achegas a plans de pensións, que supuxeron en conxunto 691 millóns que afectan preferentemente a contribuíntes con cota diferencial positiva) e un crecemento máis elevado en rendas non suxeitas a retención e nos tramos superiores da distribución.

Os ingresos asociados ás retencións sobre o capital mobiliario medraron un 9,5%, moi por debaixo das retencións reportadas, lastradas polos menores ingresos por dividendos asociados á devindicación de decembro de 2021 e ingresados en 2022. O crecemento dos ingresos dos dous últimos anos non abondou para contrarrestar a perda sufrida na pandemia, de xeito que aínda non se recuperou o nivel acadado por estas retencións en 2019. Non acontece o mesmo cos ingresos por retencións sobre arrendamentos, que tras medrar un 11,3% en 2022 xa superaron o nivel pre pandemia. Pola súa banda, os ingresos asociados ás retencións sobre fondos de investimento reducíronse un 10,8%, tras o intenso crecemento rexistrado o ano anterior.

O Imposto sobre Sociedades reportadas aumentou un 21% (Cadro 3.1 ), en liña co crecemento estimado para a base impoñible. O incremento no imposto reportado é superior aos 5.300 millóns, dos que case 4.350 millóns corresponden aos maiores pagamentos fraccionados, o principal concepto dentro do imposto. Os pagamentos fraccionados medraron un 17,3% (Cadro 3.2 ), grazas ao bo comportamento das bases e a maior achega dos pagamentos que xiran sobre os beneficios (pagamento mínimo). O incremento acadaría o 24,4% sen non se teñen en conta os ingresos extraordinarios que se produciron en 2021.

Os ingresos en termos de caixa medraron un 20,8% (Cadro 3.1 ) en consonancia coa evolución de beneficios e bases en 2022 e 2021. Os dous conceptos que máis impulsaron a recadación foron os pagamentos fraccionados (17,7 %) e os ingresos da declaración anual (41,7 %). No caso da declaración anual, a maior parte dos ingresos proceden da liquidación do exercicio 2021, que subiron por riba do 45 %grazas ao crecemento dos beneficios en 2021 (un 36 %). Parte destas taxas tan elevadas débese aos malos resultados do ano 2020, pero as cifras de 2022 son tamén mellores que as que se rexistraban antes da pandemia. O crecemento dos ingresos viuse limitado polo incremento nas devolucións realizadas (26,6 %).

Dadas as evolucións do gasto final suxeito e do tipo efectivo, o IVE reportado no período aumentou un 13,8%. O bo comportamento do gasto impulsou o avance do IVE bruto que medrou un 16,9%, enlazando dous anos de fortes crecementos (17,7% en 2021; Cadro 4.2 ). Tamén o perfil de desaceleración do gasto ao longo do ano condicionou a evolución do IVE reportado bruto, aínda que de forma distinta segundo o tipo de declarante. As declaracións mensuais seguiron mostrando taxas elevadas e en ascenso durante o primeiro semestre (arredor do 25 %de media), reducindose lixeiramente no terceiro trimestre e caendo con forza no cuarto. Pola súa banda, as declaracións trimestrais mostraron, desde o primeiro trimestre, menores incrementos aos de finais do ano anterior, intensificandose a desaceleración ao final de 2022.

Os ingresos por IVE medraron un 13,9% acadando os 82.595 millóns (Cadro 4.2 ). O aumento sería maior de non ser polas medidas normativas e de xestión que, en total, supuxeron unha perda de 775 millóns (Cadro 1.5 ). Os ingresos brutos incrementáronse un 20,4%, sendo maior o crecemento nas Grandes Empresas que nas pemes. En todos os casos as cifras foron superiores ás da devindicación porque a caixa de 2022 non recolle as devindicacións da última parte do ano, que tiveron un comportamento peor aos do último trimestre de 2021, ingresados na súa maior parte en 2022. Os maiores ingresos asociados aos adiamentos tamén repercutiron no crecemento dos ingresos brutos.

As solicitudes de devolución aumentaron un 25,5%, tras medrar un 14,4% en 2021. Dos 6.951 millóns de maiores solicitudes, 6.600 millóns debéronse ás declaracións mensuais, máis relacionadas normalmente coas exportacións, aínda que en 2022 as devolucións tamén estiveron afectadas polas subidas de prezos e, polo tanto, dos custos. As devolucións realizadas de IVE medraron un 36,7% en 2022, con taxas elevadas tanto nas devolucións anuais, como nas mensuais, cuxo ritmo de realización viuse axilizado no tramo final do ano.

Os Impostos Especiais reportados aumentaron un 1,5% en 2022 ata os 20.334 millóns de euros, aínda por debaixo (-5,7 %) dos niveis de 2019 (Cadro 5.1 ), aínda que neste sentido hai que ter en conta a drástica rebaixa do tipo (do 5,11 %ao 0,5 %) no Imposto sobre a Electricidade, en vigor desde setembro de 2021. O Imposto sobre Hidrocarburos medrou un 3,1%, o dobre que os consumos (1,5 %), polo incremento do tipo efectivo derivado dun maior uso de produtos gravados a tipos superiores. En efecto, os consumos de gasolinas e gasóleos aumentaron un 10% e un 1,3% respectivamente, fronte á caída do consumo de gasóleo bonificado, do 6,4 %(Cadro 5.5 ). A pesar da mellora, o imposto reportado seguiu sendo inferior ao acadado en 2019, agás no caso das gasolinas. Aínda que o consumo global se segue recuperando, viuse retardado pola forte subida dos prezos. No Imposto sobre Labores do Tabaco, a recadación reportada aumentou un 8,2% (8,3% en cigarros e 7,7% no resto de produtos; Cadro 5.6 ), situandose xa por riba da cifra de 2019. Este incremento explícase tanto por un maior consumo (6% o total, 7,2% os paquetes e 2,9% o resto de produtos) como por un incremento do prezo medio antes de impostos (4,6% o total, 2,7% os paquetes e 11,7% o resto de produtos). O Imposto sobre a Electricidade retrocedeu un 76,4% (Cadro 5.7 ), consecuencia da mencionada baixada do tipo. A pesar da caída do consumo (-2 %), a base liquidable incrementouse un 60,2%, impulsada polo forte crecemento dos prezos (52,9% antes de impostos). O Imposto sobre o Alcohol e Bebidas Derivadas medrou un 17,8% (Cadro 5.2 ), en liña co avance dos consumos, non só superando os niveis de 2019, senón rexistrando a maior recadación reportada desde 2007. Algo similar ocorre no Imposto sobre a Cervexa, cuxo incremento estímase nun 6,3 %(Cadro 5.3 ). O Imposto sobre o Carbón, que se converteu en residual, aumentou un 65,8% pola recuperación do uso desta materia prima nun ano de incerteza sobre as fontes de enerxía e nun contexto de prezos altos.

A recadación por Impostos Especiais situouse nos 20.224 millóns, un 2,5% por riba das cifras de 2021, pero aínda 1.156 millóns (un 5,4 %) menos que en 2019 (Cadro 5.1 ). O seu crecemento é superior ao do imposto reportado, por un efecto base, xa que a caixa de 2021 reflicte as últimas devindicacións do exercicio 2020, máis afectados pola crise. Isto é especialmente relevante no Imposto sobre o Alcohol e Bebidas Derivadas (34,5%, case o dobre que a devindicación, 17,8 %).

A recadación asociada a outras figuras distintas das principais sumou un total de 10.983 millóns, un 10% máis que en 2021 (Cadro 0 ). Hai que sinalar que este incremento está condicionado pola supresión temporal do Imposto sobre o Valor da Produción de Enerxía Eléctrica desde o terceiro trimestre de 2021. Esta supresión restou 3.399 millóns aos ingresos de 2022 (Cadro 1.5 ). A media de ingresos asociados a este imposto, nos anos non afectados pola súa supresión temporal, rolda os 1.600 millóns, pero o feito de que os prezos se disparasen no mercado maiorista explica o elevado importe do impacto. Descontando o efecto desta medida, a recadación asociada a este grupo de impostos aumentase un 44%.

Hai outros factores que afectan á comparación destes impostos, aínda que en menor medida. Entre os máis importantes, cómpre mencionar a desaparición dos ingresos do Canon polo aproveitamento de augas continentais para a produción de enerxía eléctrica (como consecuencia dunha sentenza do Tribunal Supremo que comportou a devolución do recadado ata o ano 2021). En sentido contrario actuaron as medidas aprobadas nos OXE-21 que permitiron incrementar os ingresos, como é o caso do Imposto sobre Primas de Seguro, cuxo impacto pola subida do tipo prolongouse ata xaneiro de 2022, ou dos novos impostos (Imposto sobre Transaccións Financeiras e Imposto sobre Determinados Servizos Dixitais), que en 2022 teñen a recadación dun ano completo a diferenza de 2021 que foi o seu primeiro ano. Por outra banda, en 2022 transferíronse os importes correspondentes ás Deputacións Forais do País Vasco asociado a estes impostos desde a súa posta en marcha, minorando, polo tanto, a súa recadación.

Os ingresos no Imposto sobre a Renda dos Non Residentes (Cadro 6.1 ) aumentaron un 61,7%. Hai que lembrar que neste imposto non se recuperaran os niveis previos á pandemia debida, fundamentalmente, ao adverso comportamento das rendas de capital. En 2022, en cambio, estas rendas recuperaron gran parte do dinamismo de antano e iso, canda os mellores resultados da declaración anual, permitiu acadar un record histórico de ingresos, próximo aos 3.000 millóns de euros. Tamén teñen un peso relevante neste grupo de impostos os Impostos sobre Tráfico Exterior (Cadro 6.3 ). A recadación asociada a estes impostos superou en 840 millóns acadádaa un ano antes (un 42,9% máis), impulsada polas subidas de prezos. Os ingresos polo Imposto sobre Primas de Seguros (Cadro 6.4 ) medraron un 9,6%, favorecidos en parte polo aumento do tipo aprobado nos OXE de 2021 e cuxo impacto se prolongou ata xaneiro de 2022, sumando algo máis de dous puntos ao crecemento desta figura (46 millóns, Cadro 1.5 ).

Canto aos ingresos dos impostos ambientais (Cadro 6.2 ), como xa se sinalou, a súa cifra en 2022 é marxinal pola supresión do Imposto sobre o Valor da Produción da Enerxía Eléctrica durante todo o ano no marco das medidas destinadas a moderar o prezo da electricidade. Tamén se viu prexudicado pola realización de devolucións extraordinarias no Imposto sobre a Produción de Combustible Nuclear Gastado. Por último, hai que sinalar o aumento dos ingresos no Imposto sobre Gases Fluorados de Efecto Invernadoiro como consecuencia do cambio normativo que entrou en vigor en setembro de 2022.

Os novos impostos introducidos o pasado ano, o Imposto sobre Transaccións Financeiras e o Imposto sobre Determinados Servizos Dixitais achegaron 474 millóns aos ingresos (Cadro 0 ), un 2,6% máis que o pasado ano. A evolución da primeira destas figuras está condicionada polo menor volume de transaccións en Bolsa, cunha tendencia a baíxaa que é anterior á implantación do imposto. Ademais, o imposto só aplícase sobre aquelas accións de empresas con volume de capitalización superior a 1.000 millóns, polo que a menor capitalización das empresas tamén inflúe na perda de ingresos. A estes factores hai que engadir o feito de que os ingresos de 2022 están minorados dos axustes forais correspondentes tanto a ese exercicio como ao anterior.

Os ingresos do Capítulo III reducíronse un 6,4% (Cadros 1.6 e 6.6 ). A causa principal da caída foi a desaparición dos ingresos do Canon polo aproveitamento de augas continentais para a produción de enerxía eléctrica. A recadación polo resto de taxas aumentou un 16,7%, impulsada, principalmente pola positiva evolución do Canon pola ocupación e aproveitamento do dominio público, a Taxa de Expedición de DNI e pasaportes e as Taxas consulares. No referente ao resto do Capítulo III, os maiores ingresos por delitos non foron suficientes para compensar a perda derivada da menor recadación por xuros de mora.

Por último, sinalar que a recadación asociada aos outros ingresos do capítulo I duplicouse en 2022 como consecuencia, en boa medida, da existencia de ingresos de carácter extraordinario.