Recentemente publicouse a Estatística de declarantes do IRPF  do exercicio 2022. Hai que lembrar que esta estatística se ofrece no seu actual formato desde 2003, pero tamén están dispoñibles en formato electrónico as publicacións orixinais dos anos anteriores (1992-2002), o que permite ter unha perspectiva temporal de 30 anos do imposto.

En realidade, aínda que se fale dunha estatística de declarantes, a publicación contén, ademais do total de declarantes, unha estatística completa para cada unha das CCAA do Réxime Fiscal Común. Este feito adquire especial interese na estatística de 2022 en tanto que se pode dispor de información detallada dos cambios que se produciron na declaración dese ano na parte autonómica do imposto en varias comunidades.

Precisamente eses cambios foron un dos elementos destacados na evolución do imposto en 2023, ano da presentación da declaración de 2022, tal e como se sinalou nos distintos informes mensuais de recadación, así como no informe anual  daquel ano. Neste último, ao analizar o impacto das medidas normativas e de xestión dicíase:

“Por figuras, o maior impacto produciuse no IRPF cun custo de 3.841 millóns. Case todo concéntrase en dúas medidas. A primeira é o incremento da redución por rendementos do traballo que supuxo unha perda de 1.726 millóns nas retencións do ano. (…) A segunda é o grupo de diversas medidas que aprobaron as CC.AA na parte do IRPF sobre a que teñen competencias e que estaban dirixidas, na súa maioría, a compensar os efectos da inflación. O seu carácter foi moi distinto nos diferentes territorios, aínda que basicamente consistiron na elevación dos mínimos familiares, na deflactación parcial da tarifa e na aprobación de novas deducións ou a ampliación das xa existentes. Todos os anos as CC.AA exercen esas competencias, pero nunca cun impacto tan acusado como o que se deu en 2023. O impacto negativo sobre os ingresos netos valorouse en 1.677 millóns.”

Estas medidas supuxeron que a parte do IRPF que corresponde ás CC.AA reducísese substancialmente en 2022. O Gráfico 1 decata desta diminución.

No gráfico reflíctense os cambios que se foron dando nesa participación debida tanto a cambios no sistema de financiamento (o paso do 33 %ao 50 %en 2010; en 2009 tamén se cedeu o 50%, pero o imposto liquidouse coa porcentaxe anterior), como a medidas que só afectaban a Administración Central (dedución de 400 euros en 2008 e 2009 e gravame especial de 2012 a 2014). Desde 2016 apréciase unha suave diminución da porcentaxe correspondente ás CC.AA, pero é no exercicio 2022 cando se observa unha caída máis pronunciada.

Este mesmo efecto pódese ver a través da comparación entre o tipo medio estatal e o autonómico (Gráfico 2).

Agás no período 2012-2014, afectado polo gravame estatal especial, a evolución de ambos os dous tipos non se había distanciado desde o cambio na porcentaxe de participación en 2010. En 2022, en cambio, produciuse unha clara diverxencia.

Á vista das decisións que tomaron as CC.AA, o freo ao aumento do tipo medio tivo a súa orixe tanto pola vía da estabilización do tipo íntegro grazas á deflactación da tarifa e o aumento dos mínimos (Gráfico 3), como polo incremento do peso das deducións sobre a cota íntegra (Gráfico 4).

Loxicamente a situación non foi a mesma en todas as CC.AA, nin en termos da variación do seu tipo medio (Gráfico 5) nin nos incrementos que se produciron nas deducións propias (Gráfico 6).

Unha consecuencia adicional destas medidas foi o cambio que provocaron na evolución da ratio entre o importe a devolver do resultado da declaración e as retencións e pagamentos a conta realizados polos contribuíntes. Hai que ter en conta que as retencións do traballo realízanse cunha táboa de tipos xeral para todo o territorio de Réxime Fiscal Común, de maneira que calquera separación dos tipos autonómicos respecto deses tipos xerais supón, sen considerar o efecto das outras rendas, un resultado na declaración que hai que ingresar ou a devolver. Como se ve no Gráfico 7, esa ratio seguiu ata 2021 unha tendencia a baíxaa, só roto en 2015 (pola entrada en vigor anticipado da reforma) e en 2018. En 2022, en boa medida como resultado das reformas a baíxaa das CC.AA, a ratio repuntou, un indicador da existencia de tipos menores na declaración que os aplicados nas retencións.